Тилимизнинг қоровуллари ким?

Бу саволни кўпчиликка берсангиз, елка қисиши турган гап. Чунки, тилга қоровул бўлиш қанақа бўлишини афсуски, аксарият кишилар ўйлаб ҳам кўришмайди. Бизда ўзга давлатларга, уларнинг турмуш шароитларига шунчалар ҳавас кучлики, охирги вақтларда ўзимизнинг ким эканлигимизни ҳам унутиб қўйяпмиз. Ҳеч эътибор берасизми, жуда кўп ота-оналар фарзандини вояга етказаётганда унга тўғри ва аниқ талаффуз қилишни, тил меъёрларини бузмасдан гапиришни ўргатишмайди. Баъзилар хаттоки, боласига қўшилиб бола бўлиб кетадиган ҳолатлар ҳам мавжуд. Масалан, “Сув ичасанми”, дейиш ўрнига “Умма” ичасанми ёки “нанна” ейсанми” дейиш ота-оналар учун одатий ҳол.

Бу ҳам майли. Энг ачинарлиси, тилимизда ўзга миллат сўзларини ўз сўзларимиздек ишлатаётганимиз ва уни фарзандлар тарбиясида қўллаётганимиздир. Балки сиз ўзбек тили соф эмас, унда араб, форс, рус ва яна бошқа миллат сўзлари азал-азалдан қоришиқ ҳолатда бўлган деб айтишингиз мумкин. Тўғри, ўтган асрлар давомида юртимизнинг бошқа давлатлар билан савдо-иқтисодий, маданий алоқалари таъсирида, қолаверса, бизни мустамлака қилган давлатларнинг босими тилимизга ҳам бевосита ўз таъсирини ўтказди.

Бироқ, мустақил бўлиб, давлат тили ҳақидаги қонунни қабул қилганимизга 30 йилдан ошаётган бўлса-да, бизда ҳали хамон ўша босим таъсири кетгани йўқ. Қайтанга ўзга миллатлар тилини ўзлаштириш тобора авж олиб бормоқда. Биз қачон “кароче” сўзини “қисқаси”, “хуллас”, “вообше” сўзини “умуман”, “свет” сўзини “чироқ”, “обед” сўзини “тушлик”, “уже” сўзини “аллақачон”, “мусор” сўзини “ахлат” ёки “чиқинди” дейишга ўрганамиз?

Бу ҳақда жиддий бош қотириш вақти келмадими?! “Халқ сўзи” газетаси мухбири, ҳурматли устозим Ахмадали Шерназаров ўз мақолаларидан бирида ёзганларидек, охирги вақтларда “ок” сўзини оғзаки нутқда ҳам ёзмада ҳам кўп ишлатяпмиз. Оқибатда бу сўз нутқий одат сўзларидан бирига айланиб бормоқда. Аввалари “хорошо” дейишни ўрганган эдик. Дарҳақиқат, энди эса “ок”га ўтиб олдик. Биз ўзи қаёққа қараб кетмоқдамиз? Борар манзилимиз қандай? Шуни ҳеч онг-у шууримизда ҳис этяпмизми?

Яқинда педагогика фанлари доктори, профессор Қозоқбой Йўлдошевнинг “platforma.uz” телеграм каналига берган интервьюларида айтганларидек, бу ишга ичимиз куйиб, чин юракдан ёндашмаётганлигимиз биринчи сабаб. Ўтган йилнинг сўнгида “Давлат тилини ривожлантириш департаменти” тузилганига қарамасдан муаммо муаммолигича қолиб кетяпти. Ҳеч қандай натижа кўзга ташланаётгани йўқ. Ҳали ҳам дўкон пештахталари-ю, умумий овқатланиш жойлари, гўзаллик салонлари-ю корхоналар, бинолар номлари катта-катта қилиб ажнабий сўзлари билан жимжимадор қилиб безатилган. Фотосуратларда кўриб турганингиз пойтахтимизнинг Шайхонтохур туманидаги Беруний ҳамда Миробод туманидаги Бухоро кўчаларида турнақатордек тизилган иншоотлар пештахталари ҳам рус, инглиз сўзларига тўлиб кетган. Бу иккита кўча мисолида. Бунақа кўчалар ҳар бир қадамингизда учрайди. Тадбиркорлар эркин, дейлик. Бироқ менинг фикримча, уларнинг корхона ва дўконларига юридик ном беришини фақат ўзбек тили сўзлари билан чеклаб қўйиш зарур. Ана шундагина бизнинг  чет мамлакатларга қилаётган тақлидона хатти-ҳаракатларимиз камаяди. Ўзимизга қайтишни бошлаймиз.

Демократик мамлакатни миллий анъаналаримизга содиқ бўлган ҳолда қурамиз. Сўзим аввалида қайд этиб ўтганимдек, бу ишда ота-оналарнинг ҳам ҳиссаси катта. Улар фарзандларини тарбиялашда ҳадеб чет тилларга урғу беравермасдан, ўз тилининг бехато айтилишини ўргатишса ва бунда биринчи навбатда ўзлари ўрнак кўрсатишса, ўзбек деган миллатни сақлаб қололамиз. Демак, бу йўлда доимо ҳушёр бўлиб, тилимизга қўриқчи бўлишимиз керак.

Меҳринисо БОБОНАЗАРОВА,

журналист