Bu yil qishda elektr ta’minotida uzilishlar kuzatiladimi?

Iqlim o‘zgarishlari sababli, yurtimizda yozda jazirama issiq, qishda esa qattiq sovuq kuzatilmoqda. Qish oylarida kunlarning keskin darajada sovub ketishi tufayli isitish uchun energetika tizimiga yuklamalar ancha ortadi. Bu holatlarni o‘tgan yilgi qish mavsumida ham ko‘rdik.

Masalan, ortiqcha bosim oqibatida soha infratuzilmasiga jiddiy putur yetib, transformatorlar va o‘tkazish liniyalari yonib ketdi, podstansiyalar ishdan chiqdi. Bunday qiyin va qaltis vaziyatdan chiqib ketish, ta’minotni tiklash, muammolarni bartaraf qilish uchun soha xodimlari kunu tun mehnat qildilar. Qisqa vaqt ichida esa katta hajmdagi ishlar bajarildi.

Xususan, 2023 yilning birinchi yarmida respublika miqyosida 748 ta transformator almashtirilib, 7548 tasi ta’mirdan chiqarildi. 2 ming 940 kilometr o‘tkazish liniyalari yangilangan holda, 22 ming 112 kilometr elektr uzatish tarmoqlari mukammal ta’mirlandi. 1257 ta podstansiya yuqori texnologik usulda qayta jihozlandi.

Albatta, sohada amalga oshirilayotgan ishlar e’tiborga molik. Lekin bu yil qishda navbatdagi energektik inqiroz kutiladimi?, degan savol bizni o‘ylantiradi. Bu savolga oldindan bir nima deyish qiyin. Chunki jarayon bir nechta obyektiv hamda subyektiv holatlar bilan bog‘liq. Ammo o‘tgan yildagidek qish bo‘lsa ham, bugun ko‘rilayotgan samarali choralar natijasida o‘sha paytlardagi kabi chuqur energetik inqirozga duch kelmaymiz.

To‘g‘ri, yurtimizda elektr energiyasi iste’moli barqaror o‘sib bormoqda. Xususan, so‘nggi 5 yilda aholining elektr iste’moli hajmi 150 foiz 11 milliard kilovatt-soatdan 16 milliard kilovatt-soatga, iqtisodiyot tarmoqlarining iste’moli esa jami 12 foiz — 38 milliard kilovatt-soatdan 43 milliard kilovatt-soatga o‘sdi.

Bugungi kunda respublikada elektr energiyasi ishlab chiqarish quvvati soatiga 18,1 gigavatt (18 million 100 ming kilovatt) bo‘lgani holda, amalda uning 16,2 gigavattidan (soatiga 16 million 200 ming kilovatt) foydalanilmoqda xolos. Bunda issiqlik elektr stansiyalarining mavjud quvvati soatiga 15,6 gigavattni, elektr energiyasi ishlab chiqarish uchun foydalanilayotgani esa soatiga 13,8 gigavattni tashkil etadi.

Ushbu holat ancha eskirib qolgan infratuzilmaga ham yuklamani kuchaytirmoqda. Oxirgi qishdagi anomal sovuqlar vaqtida bu yaqqol yuzaga chiqdi. Elektr energiyasi iste’molining keskin ortishi oqibatida vujudga kelgan kattagina yuklama 3 mingdan ziyod transformatorlarning ishdan chiqishi hamda ko‘plab podstansiyalardagi jiddiy muammolarga sabab bo‘ldi.

Mavjud muammolarni hal qilish uchun esa katta mablag‘ zarur bo‘ladi. Hisob-kitoblarga ko‘ra, elektr tarmoqlarini yangilash uchun yaqin 5 yilda 3,7 milliard AQSH dollari kerak bo‘ladi. Narxlarni shakllantirish jarayoniga bozor mexanizmlarini olib kirish, tizimda erkin bozor qonuniyatlari ishlashini yo‘lga qo‘yish energetika infratuzilmasini modernizatsiya qilishga imkon beradi. Natijada aholini elektr energiyasi bilan uzluksiz ta’minlash uchun shart-sharoit yaratiladi.

Umuman, so‘nggi yillarda dunyo bo‘yicha kuzatilayotgan ekologik muammolar va iqlim o‘zgarishlari ko‘p davlatlar qatori O‘zbekistonga ham o‘z ta’sirini ko‘rsatayotgani sir emas. Buning oqibatida qish qattiq sovuq, yoz esa o‘ta issiq bo‘lib, qishda isitish mavsumida hamda yozgi issiq kunlarda sovitish uchun energetika tizimiga yuklamalar keskin ortyapti. Shu bois, kelayotgan yilda ham qish qattiq bo‘lsa, energetik inqiroz kuzatilmasligi uchun zarur choralarni hozirdanoq ko‘rish lozim.

Bu esa katta mablag‘ni talab etadi. Boisi, o‘tgan yili qishda yuklamalarga bardosh berolmagan tizimlar yangilanishi, modernizatsiya qilinishi kerak. Davlat bu borada amalga oshirayotgan ishlarga qo‘shimcha moliyaviy dastaklarni ishga tushirishi uchun energetika sohasi to‘liq subsidiyalanishi o‘rniga bosqichma-bosqich bozor tamoyillariga o‘tishi zarur. Bu sa’y-harakatlar ko‘p sonli iste’molchilar — aholida energiya manbasidan me’yoriy darajada foydalanish malakasi shakllanishiga xizmat qiladi.

Dilshod HAMZAYEV,

Oliy Majlis Qonunchilik palatasi deputati