Davlat tili - birligimiz, borlig'imiz ramzi   

Bugungi kunga kelib, oʻzbek tiliga munosabat davlat siyosati darajasiga koʻtarildi. Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 21 oktyabrdagi “Oʻzbek tilining davlat tili sifatidagi nufuzi va mavqeyini tubdan oshirish chora-tadbirlari toʻgʻrisida”gi Farmoni, Oʻzbek tilini rivojlantirish departamentining tashkil topishi, joylarda olib borilayotgan qator tadbirlar dilimizga cheksiz quvonch bagʻishlamoqda. Ayniqsa, Prezidentimizning Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasining 78-sessiyasida oʻzbek tilida nutq soʻzlashlari, ona tilimizning jahon minbaridan yangrashi koʻnglimizni togʻdek koʻtarmoqda. Bunday tarixiy jarayonlar oʻzbek tilining ijtimoiy asoslarini mustahkamlashga qaratilgan boʻlib, tilimizning siyosat va fan tiliga aylanishi uchun keng imkoniyat yaratishi, shubhasiz.

Oʻzbek tili – Oʻzbekiston Respublikasi aholisining mutlaq koʻpchiligi boʻlmish oʻzbek xalqining ona tilidir. U Oʻzbekiston birligi va yaxlitligi, jamiyat jipsligining muhim omili ham hisoblanadi. Hozirgi vaqtda er yuzida oʻzbek tilida soʻzlashuvchilar soni qariyb 50 million kishini tashkil etishi esa uning dunyodagi yirik tillardan biriga aylanib borayotganidan dalolat beradi. Ona tilimiz soʻzlashuvchilar soni koʻpligiga koʻra, sayyoramizda eng keng tarqalgan 40 ta tildan biri ekani ham quvonarlidir.

Dunyo tillarining soni 7 mingdan oshadi. Mazkur tillardan 14 tasida insoniyatning uchdan ikki qismi gaplashadi. Ushbu tillarning har birida soʻzlashadiganlar soni esa 50 milliondan ziyod. Dunyodagi 70 tilda gaplashadiganlar 5 milliondan koʻp boʻlsa, qolgan tillarda muloqot qiladiganlar 1 milliondan kam. Ularning faqat 200 ga yaqini davlat tili yoki rasmiy til maqomiga ega.

1989 yilning 21 oktyabri oʻzbek xalqi tarixiga ulkan voqelik sifatida kirdi. Chunki shu kuni ona tilimizga davlat tili maqomi berildi.

Natijada dunyodagi eng qadimiy, boy va jozibali tillardan biri boʻlgan oʻzbek tilining ijtimoiy vazifasi kengaydi, dunyo tillari orasidagi mavqeyi oshdi.

Oʻzbek tili juda qadimiy tillardan biridir. “Oʻrxun-Enasoy” yozma yodgorliklaridan to bugungi kunda yaratilayotgan zamonaviy mavzudagi adabiy asarlargacha ana shu tilda oʻz ifodasini topib kelayotgan vatanparvarlik, xalqparvarlik, ezgulik gʻoyalari xalqimizga hamroh boʻlib kelmoqda

Abdulla Qodiriy “Oʻzbek tili kambagʻal emas, balki oʻzbek tilini kambagʻal deguvchilarning oʻzi kambagʻal Ular oʻz nodonliklarini oʻzbek tiliga toʻnkamasinlar”, deya nido qilgan edi.

Mashhur adib Abdulla Qahhor yoʻl qoidasini buzganga hushtak chalinishini, lekin til qoidasini buzganga hech kim hushtak chalmasligini kinoya qilib aytganda, yuz chandon haq ekanligini zamon koʻrsatib turibdi. Masalan, yoʻl-yoʻlakay minglab mahsulotlarning turli xil reklamasiga koʻzimiz tushadi. Reklama matnidagi (matndagi uslubni-ku, qoʻya turing) imlo qoidalaridagi qoʻpol xatoliklardan insonning dili xufton boʻladi. Oʻzbek tilining imlo qoidalari tasdiqlanganiga qariyb 34 yil toʻladigan bir paytda, peshtaxtalarda, reklama matnlarida uchraydigan xatoliklar qachon bartaraf boʻladi? Jamoat joylaridagi ushbu reklama matnlaridagi tilga boʻlgan hurmatsizlik badalini kim toʻlaydi?

Toʻgʻri, har qanday reklama turi xalq va uning negizida iqtisodiyotimizga maʼlum bir foyda beradi, ammo undagi tilning nufuziga raxna solayotgan xatoliklar xalqimiz bilimiga, yoshlar savodiga oʻzining salbiy taʼsirini koʻrsatmay qolmasligini unutmaslik lozim. Shundan kelib chiqqan holda, biz reklama matnlariga jiddiy eʼtibor qaratishimiz lozim.

Men oʻzbek tilining pasporti deganda “Oʻzbek tilining izohli lugʻati”ni tushunaman. Chunki tildagi hamma soʻzlar uning izohli lugʻatida aks etishi kerak.Bu lugʻat 5 jild 80 000 soʻzdan iborat. Bu – oʻzbek xalqi va tili uchun juda kam. Chunki bizdan koʻra kamsonli xalqlarda ham bu koʻrsatkich ancha baland.

Oʻzbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 4-moddasida : “Oʻzbekiston Respublikasining davlat tili oʻzbek tilidir. Oʻzbekiston Respublikasi hududida istiqomat qiluvchi millat va elatlarning tili, urf-odatlari, anʼanalari hurmat qilinishi va rivojlanishini taʼminlash uchun sharoit yaratadi deyilgan.

Oʻzbekiston respublikasi prezidentining 2019 yil 21 oktyabrdagi 5850-PF bilan   “Oʻzbek tilining davlat tili sifatidagi nufuzi va mavqeyini tubdan oshirish chora-tadbirlari toʻgʻrisida”gi farmoni bilan Davlat tilini rivojlantirish masalalari departamenti tashkil etildi . Davlat tilini rivojlantirish masalalari departamentining asosiy vazifalari etib davlat tilini rivojlantirish, undagi qonun hujjatlariga rioya etilishini nazorat qilish, oʻzbek tilining yozma nutq normalari va qoidalarini rivojlantirishni jadallashtirish, shuningdek, lotin grafikasi boʻyicha oʻzbek alifbosini toʻliq joriy etish, davlat tilidan foydalanishdagi muammolarni aniqlash va zamonaviy atamalarning oʻzbekona muqobillarini yaratish va bir xilda qoʻllanishini taʼminlash, geografik va boshqa toponimik obyektlarga qonun hujjatlariga muvofiq nom berilishi borasidagi faoliyatni monitoring qilish va muvofiqlashtirish, davlat tilini rivojlantirishga oid ilmiy-tadqiqot ishlarini qoʻllab-quvvatlash iboratligi belgilangan.

Shunday ekan, tilimizni eʼzozlash, uning davlat tili sifatidagi maqomi, jamiyatdagi mavqeyini yuksaltirish, yosh avlodni ona tiliga hurmat ruhida tarbiyalash hamisha dolzarb maʼnaviy burchimiz boʻlib qoladi. Oʻzbek tilining xalqaro miqyosdagi obroʻ-eʼtiborini yuksaltirish, uni milliy va umumbashariy tushunchalar asosida taraqqiy etgan tillar safiga qoʻshish har birimizdan milliy tilga chuqur hurmat bilan yondashishni talab etadi. Zero, til bor ekan, millat barhayotdir.

“Adolat” SDP Sirdaryo viloyat Kengashi Matbuot xizmati.