Inson huquq va erkinliklarini ishonchli himoya qilish

Hozirgi kunda mamlakatimizda inson huquq va erkinliklarini taʼminlashga doir olib borilayotgan islohotlar ushbu sohani institutsional va huquqiy jihatdan tartibga solishga qaratilganligi bilan ahamiyatlidir. Ushbu jarayonda rivojlangan xorijiy davlatlarning tajribasi, xalqaro tashkilotlarning tavsiya va takliflari inobatga olinib kelinmoqda. Jumladan, mazkur yoʻnalishda tegishli huquqni muhofaza qiluvchi tashkilotlar bilan birgalikda ushbu sohada faoliyat yuritadigan davlat va jamoatchilik tashkilotlarining faoliyati takomillashtirildi. Buni parlament, parlament ombudsmani, NNTlar roli oshirilgani, ommaviy axborot vositalari faollashgani, davlat organlari hisobdorligining ortganligi, ochiqlik hamda oshkoralik prinsiplari taʼminlanishidagi takomillashuv va shu kabi boshqa islohotlar misolida koʻrish mumkin.

Shuni alohida aytish lozimki, tashkil etilayotgan institutlar tobora takomillashib bormoqda. Jumladan, “Yuksalish” umummilliy harakati, Prezident huzuridagi tadbirkorlik subyektlarining huquqlari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish boʻyicha vakil (Biznes-ombudsman) institutining tashkil qilinishi bunga yaqqol dalildir. Shu bilan birgalikda, fuqarolarning davlat organlari bilan munosabatda huquq va manfaatlarini himoya qilishni samarali tashkil qilishni yangi bosqichga olib chiqish maqsadida maʼmuriy sudlar tashkil qilindi.

Maʼlumki, maʼmuriy sudlarning asosiy vazifasi, bu — fuqarolar va tadbirkorlik subyektlarining davlat organlari bilan munosabatlarida qonun ustuvorligini taʼminlash bilan birga, ularning huquqlari va qonuniy manfaatlarini samarali himoya qilishdan iborat. Bugungi kunda axborotga boʻlgan huquqlar ham ochiqlik va oshkoralikning taʼminlanishi borasida juda katta islohotlar amalga oshirilmoqda. Binobarin, aholining axborot tarqatish va axborot olishga doir huquq va erkinliklari hamtakomillashib bormoqda. Buni hozirgi kunda OAVlarining davlat va jamiyat qurilishida oʻz tanqid va takliflari bilan ishtirok etib kelayotgani, davlat organlarining oʻz faoliyati haqidagi maʼlumotlarni eʼlon qilib borishi joriy etilganligi, bosma va elektron nashrlar hamda telekanallar sonining ortganligi, aholining ijtimoiy tarmoqlardagi faolligi, internet tezligining oshib borayotganligi kabi saʼy-harakatlarda koʻrish mumkin.

Soʻnggi yillarda davlat idoralari tomonidan jamoatchilik bilan aloqalarni mustahkamlashga ham alohida eʼtibor qaratilmoqda. Natijada ommaviy axborot vositalaridagi tanqidiy chiqishlarga vazirlik va idoralar, hokimliklarning axborot xizmatlari orqali tezkor munosabat bildirish amaliyoti shakllandi. Inson qadrini ulugʻlash bosh maqsad etib belgilanishi ham hozirgi jadal rivojlanib borayotgan davlatimizda aholiga boʻlgan katta eʼtibordir.

Maʼlumki, davlatimiz rahbari Shavkat Mirziyoyev 2022 yil 28 yanvar kuni “2022–2026 yillarga moʻljallangan Yangi Oʻzbekistonning taraqqiyot strategiyasi toʻgʻrisida”gi farmonni imzoladi. Farmon bilan tasdiqlangan Taraqqiyot strategiyasi “Inson qadri uchun” va “Davlat insonlar uchun” kabi yuksak tamoyillarga asoslangan holda yaqin va oʻrta muddatli davrda mamlakatni rivojlantirish boʻyicha 7 ta ustuvor yoʻnalish hamda 100 ta maqsadni qamrab oldi. Davlat rahbari Oʻzbekistonni “Huquq ustuvorligi indeksi” yuqori boʻlgan davlatlar qatoriga kiritish asosiy vazifalardan biri ekanini taʼkidlab oʻtdi. Ushbu maqsadda mulkni himoya qilish va maʼmuriy sudlarning vakolatlarini kengaytirish orqali fuqarolar hamda tadbirkorlar huquqini kafolatlashning yangi tizimi yaratilmoqda.

Shu bilan birgalikda, odil sudlovni taʼminlash, tergov sifatini oshirish, sudlarda odamlarning ovoragarchiligi, sud qarorlari ijro etilmay qolishiga chek qoʻyish kabi yechimini kutayotgan masalalar ham yoʻq emas. Jumladan: adolatli hukm va qaror chiqarish boʻyicha viloyat sudlarining vakolati hamda masʼuliyatini yanada oshirish;

tintuv oʻtkazish, telefon soʻzlashuvini eshitish va mulkni xatlashga sanksiyani prokurordan sudga oʻtkazish; tergov sifatini oshirish va tergov shaxsni ayblash uchun emas, jinoyatni fosh etish orqali haqiqatni aniqlash uchun ishlashini taʼminlash;

sudda ishlarni koʻrishda qatnashadigan alohida prokurorlar korpusini shakllantirish, ularni maxsus oʻqitish; odil sudlovni taʼminlashda himoyachining huquqlari va vakolatlarini kengaytirish, xususan, advokatga jinoyat ishi qoʻzgʻatish va tugatish haqidagi qarordan nusxa berilishini taʼminlash va sudlarga jinoyat ishi faqat ayblov xulosasi bilan emas, balki himoyachining fikri bilan birga qabul qilinishi tartibini belgilash;

maʼmuriy sudlarga hokim qaroridan norozi boʻlib murojaat qilingan taqdirda, ishlarni eksterritorial tartibda – boshqa hududda ham koʻrish amaliyotini joriy qilish kabi tashabbuslar shular jumlasidandir.

Bugun biz “Inson – jamiyat – davlat” degan tamoyilni Konstitutsiya va qonunlarimiz, butun faoliyatimizga chuqur singdirishimiz zarur. Zero, inson, uning hayoti, huquq va erkinliklarini himoya qilish, qonuniy manfaatlarini taʼminlash, inson qadrini ulugʻlash uchun olib borilayotgan islohotlarimizning diqqat markazida turibdi. Hammaga maʼlumki har yili davlat dasturi loyihalari keng ommaga eʼlon qilinib kelinmoqda. Bu yilgi davlat dasturi ham jamoatchilik orasida muhokama qilinib, 1700 dan ortiq takliflarni tushishi ham aholimizning hozirgi yuritilayotgan siyosatga va albatta tasdiqlanishi kutilayotgan davlat dasturiga befarq emasligidan dalolat beradi. Umuman olganda, “Oʻzbekistonda mulk va investitsiyaning himoyachisi qaysidir hokim yoki vazir emas, faqat Konstitutsiya, qonun va sud boʻladi” degan gʻoyaning hayotga tatbiq etilishida barcha deputat va senatorlar faol boʻlishi darkor.

Zero kelgusi yilda ham inson huquq va erkinliklarini taʼminlash, pirovardida “Inson qadri uchun” tamoyilini hayotga toʻlaqonli tatbiq etish bosh ustuvor vazifalardan biri boʻlib qoladi.

Abdullaeva Dilshunos,

“Yuksalish” Umummilliy harakati

Sirdaryo viloyati hududiy boʻlinmasi rahbari,

Xalq deputati viloyat kengashi deputati.