Ziyoga tashnalar maskani

XX asr boshlaridagi Buxoro ziyolilarining atoqli vakillaridan biri Sharifjon Maxmud Sadr Ziyo nomi va u toʻplagan noyob qoʻlyozma kitoblar majmui alohida hurmat va diqqat — eʼtibor bilan tilga olishga loyiqdir. Abu Rayxon Beruniy nomidagi Sharqshunoslik institutining qoʻlyozmalar jamgʻarmasida saqlanayotgan Sharifjon Maxmud Sadr Ziyo shaxsiy kutubxonasining qoʻlyozmalar toʻplami bugungi kunda mazkur fondagi ilmiy qimmati va noyoblik jihatidan bebaho qoʻlyozmalarning negizini tashkil etadi. Sharifjon Maxmud Sadr Ziyo tomonidan tuzilgan mazkur kutubxona esa Turonzamin madaniyatida bebaho oʻrin, xalqning madaniy oʻtmishi va kelajagi yoʻlida sodir etilgan buyuk jasorat namunasidir. Bizning zamonimizgacha shulardan Sharifjon Maxmud Sadr Ziyoga tegishli bitta kutubxona majmuigina butun saqlanib qolgan. Kutubxonalar qadimdan ziyo maskani boʻlib kelgan. Har bir inson yoshlik chogʻlaridan bilim maskanlarida tahsil olar ekan, qalbida kitobga boʻlgan ilk mehr-u havasni uygʻotgan kutubxonalar uning kelajak orzulariga zamin hozirlaydi.

“Adolat” SDP oʻz dasturiy tuzilmalaridan kelib chiqqan holda, mamlakatimiz taʼlim tizimini taraqqiy ettirish, ilm-fanni dunyoning eng rivojlangan davlatlari darajasiga koʻtarishda kutubxonalarning oʻrni alohida ahamiyatga ega deb hisoblaydi.

Taraqqiyot shiddat bilan odimlar ekan, kutubxonalarda ham ishni yangicha tashkil qilish va ilgʻor axborot-texnologiyalaridan foydalanishni davrning oʻzi taqozo qilmoqda. Bu borada mamlakatimizda tizimli ishlar amalga oshirilmoqda.

Aslida xalqimiz kutubxonani — nurxonaga qiyoslashadi. Zotan ziyoga tashna boʻlgan adabiyot ixlosmandlari va ilm toliblarining qadami bu dargohdan uzilmaydi. Bu esa oʻgʻil-qizlarning aql-zakovati va tafakkur olami kengayishida muhim oʻrin tutadi.

 XIX asr oxiri-XX asr boshlarida Buxoroda taraqqiyparvarlik harakatlari rivojlanib, jadidlar bilan bir qatorda amir saroyida yuqori lavozimlarda xizmat qilganlar orasida Sharifjon Mahdum Sadr Ziyo kabi ulamo ham islohotchilik gʻoyalarini targʻib qila boshladi. U oʻzining serqirra ijodkorligi, tarixnavisligi va xattotligi bilan ajralib turar edi. U davlat va jamiyat haqida oʻzining ilgʻor gʻoyalarini taqdim etdi va Buxoro jadidchilik harakatini qoʻllab-quvvatladi.

 Sadr Ziyo dastlab maktab, soʻng madrasada tahsil olgach, 1893 yilda Sayyid Abdulahad tomonidan saroyga chaqirilgan va Xayrobod (hozirgi Jondor) tumaniga qozi etib tayinlangan. Bu yerda 6 oy qozilik qilgach, 1893 yilining oktyabridan Yangiqoʻrgʻon bekligida qozilik qila boshlaydi. Bu yerda 19 oy faoliyat olib borgan Sadr Ziyo ushbu beklik raisi (muhtasibi) boʻlgan Hoji Abdulazim Sharʼiydan tarixiy kitoblar yozish, tarjima qilish va lugʻat tartib berish sirlarini oʻrgangan. Sadr Ziyo 1895 yil sentyabrda Abdulahad tomonidan Xuftar (hozirgi Peshku)ga qozi etib tayinlangach, oʻz vakolati doirasida tumandagi qoʻriq va boʻz yerlarga suv chiqartirib, aholining dehqonchilik bilan shugʻullanishi uchun imkoniyat yaratib berdi. U 1897 yil fevralda Xatirchi, 1902 yil mayda Karki bekligi, 1905 yil avgustda Komot (hozirgi Vobkent) tumani, 1906 yilda ikkinchi bor Xuftar qozisi etib tayinlanadi.

1909 yil fevralda Shahrisabz bekligi qoziligiga oʻtkaziladi Buxoro amiri Amir Olimxon farmoniga koʻra 1911 (hijriy 1329)yilda Mulla Mirza Muhammad Sharifjon Qarshi viloyati qoziligiga oʻtkaziladi{2}. Shu yili Nasafda diniy mazhablar vakillari oʻrtasida sodir boʻlgan qarama-qarshiliklar Sadr Ziyoning saʼy-harakatlari bilan toʻxtatiladi.

1912 yil avgust oyida amir Olimxon tomonidan Gʻijduvon tumaniga qozi etib tayinlanadi. 1913-1916 yillarda esa Chorjuy qozisi sifatida faoliyat yuritgan. 1916 yil fevral oyi oxirlaridan Qarshi bekligi qozisi lavozimiga oʻtkazilgan Sadr Ziyo bunyodkorlik ishlarini amalga oshirishda bosh-qosh boʻlib, Namozgohi va Jilovxona masjidlarini taʼmirlatadi. 1917 yilning 27 martida Sadr Ziyoga Buxoroning qozikaloni vazifasi topshiriladi. “Yosh buxoroliklar”ni qoʻllab-quvvatlaganlikda ayblanib, 1917 yil 9 aprelida bor-yoʻgʻi 14 kun davom etgan qozikalonlik lavozimidan boʻshatiladi.

1918 yil bahorida Turkiston XKS raisi F. Kolesovning Buxoroga bosqini oqibatida amir Olimxon jadidlarni xoinlikda ayblab, jazolashni buyuradi. Qarshida qozilik qilayotgan Sadr Ziyo ham inqilobchilarga xayrixohlikda ayblanib, hibsga olinadi va qoʻlyozma asarlari yoqib yuboriladi. 2 oy qamoqda yotgan Sadr Ziyo ozod qilinadi va Shahrisabz qozisi etib tayinlanadi. 1918 yilda Shahrisabz aholisi soliqlardan norozi boʻlib bosh koʻtaradi va kengayib boraveradi. Sadr Ziyo 22 kun davomida qoʻzgʻolonchilar bilan muzokara olib borib, gʻalayonni bostirishga muvaffaq boʻladi.

1919 yil sentyabrida Qarshi bekligi qozisi etib tayinlangan Sadr Ziyo bu yerda 1920 yil sentyabrigacha, yaʼni amirlik tugatilgunga qadar faoliyat olib bordi.

Buxoro Xalq Sovet Respublikasi tuzilgach, Sadr Ziyo yangi hukumatda vaqf ishlari boʻyicha masʼul, shariat ishlari boʻyicha boshqarma raisi oʻrinbosari, respublika kutubxonasi kitobdori lavozimlarida ishlaydi. Bugungi kunda Fanlar akademiyasi Abu Rayhon Beruniy nomidagi Sharqshunoslik instituti qoʻlyozmalar xazinasida Sadr Ziyoning 9 ta jildga jamlangan 70 dan ortiq risolalari, tazkiralari va tarixiy asarlari saqlanmoqda.

Buyuk shoir va mutafakkir Alisher Navoiy hazratlari yozganidek, “kitob – beminnat ustoz, bilim va maʼnaviy yuksalishga erishishning eng asosiy manbai ”.

Zero, kitob — qalb chirogʻi, tafakkur qanoti. Ayniqsa, bosma kitobdan taralayotgan va elektron nashrdan topib boʻlmaydigan oʻziga xos yoqimli hidni tuyib, varaqlash asnosida moʻjizaviy sahifalarning sirli shitirlashidan koʻngil cheksiz zavqqa toʻlgan holda, kitob mutolaa qilish, uning mazmuni haqida tengdoshlar bilan fikrlashishning huzur-halovati tamoman oʻzgachadir. Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev: “Kitobsiz taraqqiyotga, yuksak maʼnaviyatga erishib boʻlmaydi. Kitob oʻqimagan odamning ham, millatning ham kelajagi yoʻq”, -deya taʼkidlaydilar. Shuning uchun ham yoshlarni har tomonlama fikrlaydigan, maʼnan yetuk, har qanday axborotlarni aql bilan tahlil eta oladigan, barkamol inson qilib tarbiyalash, kutubxonachi va oʻqituvchilarning asosiy vazifasidir. Darhaqiqat, shunday. Azal-azaldan xalqimiz ijod ahliga oʻzgacha mehr va oʻzgacha hurmat bilan qaraydi. Kitobga muhabbat, uni qadrlash, oʻqishga ishtiyoq esa maʼrifatparvar xalqimizning qon-qoniga singib ketgan. Zotan, qalb qoʻri ila bitilgan goʻzal asar kishida Vatanga muhabbat, milliy va umuminsoniy qadriyatlarga hurmat tuygʻularini yuksaltirib, yaxshilik va ezgulikka undaydi. Yoshlarning bolalik chogʻidan kitobga mehr uygʻotish esa ularda mustaqil fikr va keng dunyoqarashni shakllantirishda yaqindan yordam beradi.

Prezidentimiz tomonidan yoshlarning maʼnaviyatini yuksaltirishga eʼtibor qaratish, madaniyat, sanʼat, jismoniy tarbiya va sportga keng jalb etish, ularga axborot texnologiyalaridan foydalanish koʻnikmalarini singdirish, kitobxonlikni targʻib qilish hamda xotin-qizlar bandligini taʼminlash borasida ilgari surilgan beshta muhim tashabbus ijtimoiy, maʼnaviy-maʼrifiy sohalardagi ishlarni yangi tizim asosida davr talablari darajasida amalga oshirishda dasturilamal vazifasini oʻtamoqda. Keyingi yillarda Prezidentimiz tomonidan yosh kitobxonlarni qoʻllab-quvvatlash borasida olib borilayotgan ulkan ishlar natijasida “Yosh kitobxonlar” tanlovlari oʻtkazilib, kitobxonlar munosib taqdirlanmoqdalar. Ularning soni yil sayin ortib borayotgani esa, yorqin kelajagimiz namunasidir.

Ulug‘bek Ashirov, To‘ychi Eshbo‘riyev,

O‘zbekiston “Adolat” SDP Qashqadaryo viloyat Kengashi faollari,

Qashqadaryo viloyati “Qatag‘on qurbonlari xotirasi” muzeyi ilmiy xodimlari.