Adolat – hayotimizning bosh mezoni

9 aprelь – Amir Temur tavallud topgan kun

Ulugʼ Sohibqiron Аmir Temurning hayoti, siyosati va tuzuklari bugungi hayotimizda ham oʼziga xos andoza vazifasini oʼtaydi. Negaki, davlatni oqilona va odilona boshqarish sanʼati bayon etilgan “Temur tuzuklari” bugun ham oʼzining chuqur mazmun-mohiyati va dolzarbligini yoʼqotmagan, aksincha, hayotiy jabhalarda maʼnaviy mezon boʼlmoqda.

Аmir Temur shaxsiy hayotida uch moʼʼtabar asos – diyonat, adolat va qatʼiyat bilan amalga oshirilgan siyosatga tayangan. Uning “Kuch – adolatda” shiori mustaqil Oʼzbekiston siyosatida ham oʼz aksini topmoqda.

Tarixda qudratli saltanatlar va hukmdorlar ko‘p o‘tgan. Biroq Sohibqiron sifatida nom qoldirish uchun faqatgina kuch-qudratning o‘zi kamlik qiladi. Amir Temur hayotining mazmunini adolat bilan birga, insof-iymon tuyg‘usi, diyonat mezoni tashkil etgan. U olamning yarmiga jahongirlik qilgan bo‘lsa ham kuch-qudrat – zo‘rlik, zo‘ravonlikda emas, aksincha, adolatda ekanini e'tirof etgan.

“Kuchsiz adolat va adolatsiz kuch – ikkovi ham dahshat”, – deb yozgan edi qadimgi yunon donishmandi Esxil. So‘ngra u fikrini shunday davom ettiradi: “Agar kuch adolat bilan birlashsa, bu hamkorlikdan kuchliroq nima ham bo‘lishi mumkin?”

Insoniyat tarixidagi juda ko‘p donishmandlar orzu qilgan kuch va adolat birligi 1370 yilda Termiz yaqinidagi Biy mavzeida sodir bo‘lgan edi. Bu yerda o‘zining favqulodda salohiyati va g‘alabalari bilan butun Movarounnahrga tanilgan 34 yoshli Amir Temur makkalik ulug‘ shayx, yer yuzi sayyidlarining peshvosi, 55 yoshli Sayyid Baraka bilan yuzma-yuz uchrashdi. Tarixchilar bu ulug‘ uchrashuvning “hech qanday va'da va oldindan kelishuvsiz kutilmaganda” yuz berganligini aytib, uni taqdiri azal tomonidan belgilangan uchrashuv, deya ta'riflaydi. Zero, bu yerda kuch-qudrat ramzi Amir Temur hamda adolat va ruhiyat timsoli Sayyid Baraka yuzlashdi. Olamshumul vazifani amalga oshirish uchun kuch-qudratga mos keladigan, uni buyuk ishlarga yo‘naltiradigan ruhiyat-ma'naviyat shu tariqa birlashdi.   

Sohibqiron pirlarining asosiy talabi esa – ADOLAT edi.

Endi adolatning mazmun-mohiyati to‘g‘risida chuqurroq fikr yuritsak.“Adolat” so‘zi arabcha “adl”dan olingan bo‘lib, odillik, haqqoniylik, to‘g‘rilik ma'nolarini anglatadi. Har ishda odil bo‘lish, zolim bo‘lmaslik, nohaqlik qilmaslik go‘zal axloqdandir.

“Temur tuzuklari”da shunday yozilgan: “Hokimlaru sipohdan qay birining xalqqa jabr-zulm yetkazganini eshitsam, ularga nisbatan darhol adolatu insof yuzasidan chora ko‘rdim”.

Azaldan adolat bo‘lgan joy gullab-yashnagan, xalq erkin bo‘lgan. Adolat oyoqosti qilingan joyda esa, razolat hukm surib, jamiyat tubanlikka yuz tutgan.

Odamzod qay mahal va mavqeda bo‘lishidan qat'i nazar, adolatsiz yashashi mushkul. Negaki, inson faoliyatining qaysi bir qismini olib qaramang, u adolatga, to‘g‘rilikka asoslanmasa, muvozanat yo‘qoladi, buzilishlar boshlanadi, izdan chiqadi.

Sohibqiron Amir Temur faoliyatining bosh tamoyili adolatga asoslanganligi – uning benazir aql-zakovati va yuksak tafakkuri, o‘z xalqining axloq-odob haqidagi qarashlarini mukammal bilgan inson bo‘lganligini ko‘rsatadi.

“Faqat insonni sevish orqaligina adolatparvar bo‘lish mumkin”, – deb yozadi farang faylasufi. Bu hikmat xuddi buyuk Amir Temur haqida aytilgandek. Sohibqiron o‘z faoliyati davomida har bir mojaro va muammoli ishlarni diqqat bilan tekshirib ko‘rgan. Barcha ishlarida haqqoniyat va adolat bilan ish tutgan. O‘z fuqarolariga rahm-shafqatli bo‘lgan. Kambag‘allarga ko‘p xayru ehson qilib turgan. Buning natijasida uning qudrati oshib borgan.

 Tarixiy manbalarda yozilishicha, Sohibqiron o‘ziga to‘rt nafar adolatli vazir tayinlagan. Ulardan ikkitasiga doimo uni kuzatib turishlarini va agar adolatsizlik qiladigan bo‘lsa, to‘xtatishlarini, kimningdir yolg‘on so‘zlariga ishonsa yoki begona kimsa mulkiga xiyonat qiladigan bo‘lsa, darhol ogohlantirishlarini ta'kidlab qo‘ygan.

Sohibqironning jannatmonand, muazzam bog‘lari butun xalq uchun ochiq bo‘lgan. Bog‘larga barcha erkin kirib-chiqishi, mevalaridan bahramand bo‘lishi mumkin edi. Bu hukmdor o‘zining barcha fuqarolarini birdek sevishidan, izzatlashidan darak emasmi?! Muarrixlar Sohibqironning insonparvarlik xislatlarini havas bilan tasvirlar ekan, unga “Xalq rahnamosi”, deya juda o‘rinli ta'rif beradi. Mazkur tarixiy faktga xolis yondashib, tan olib aytish kerakki, bunday insonparvar hukmdorlar ko‘hna tarix bisotida kamdan-kam uchraydi.

Adolatsizlikning katta-kichigi bo‘lmaydi. Kichkinagina adolatsizlik ham vaqti kelib, butun jamiyatga aks-sado berishi tayin. “Yaxshilikni ochiq chehrali kishilardan kutinglar”, deyiladi muborak hadisda. Adolat haqida ham shunday deyish mumkin: nafrat, g‘azabga to‘lgan odamning adolat qilishi qiyin.

Adolatparvar odamning axloqiy xislatlari esa, bemalol qonun o‘rnini bosa oladi. Qonun – qonun bo‘lganligi uchun emas, balki unda adolat aks etganligi uchungina qimmatlidir.

Amir Temur qonunlarga rioya qilish masalasini shu qadar jiddiy qo‘yganki, qonunni buzganligi uchun yuqori lavozimdagi mansabdorlar, hatto o‘zining eng yaqin qarindoshlari va farzandlarini ham jazolashga buyurgan. Qonunchilikka qat'iy rioya etilishi natijasida mamlakatda tinchlik va osoyishtalik barqarorligi ta'minlangan. Safarlardan qaytib kelganda, shaxsan o‘zi bozorlarni tekshirar, agar qassob, baqqol, novvoy va hokazolar foyda topaman deb, narx-navoni oshirib yuborgan bo‘lsalar, adolat rusumi buzilganini ko‘rsa, gunohkorning jazosini bergan. Yolg‘on gapni yomon ko‘rgan. Amir Temur har bir mojaro va muammoli ishlarning to‘g‘ri va adolatli hal etilishini nazorat qilgan.

Sohibqiron o‘z tuzuklarida “Maslahatchilar va kengash ahli yig‘ilganda, oldimizdagi ishlarning yaxshi-yomon, foydayu ziyon tomonlari, ularni amalga oshirish, oshirmaslik haqida so‘z ochib, ulardan fikr so‘rar edim. So‘zlarini eshitgach, ishning har ikki tomonini mushohada qilib, foyda-ziyonlarini ko‘nglimdan kechirardim”, deb qayd etadi. Bu “Kuch – adolatda” shioriga amal qilingan saltanatda davlatni boshqarish va mamlakat taqdiriga daxldor qarorlar qabul qilishda xalq fikriga, xohish-irodasiga tayanilganidan dalolat beradi.

“Kuch – adolatda” shiori butun saltanat hududida axloqiy va ma'rifiy mezonga aylandi. Sohibqiron saltanatidagi adolat va xavfsizlik shunchalar yuksak ediki, buni tarixchilar, “agar, mamlakatda yosh bola bir tovoq oltinni boshiga qo‘yib, mag‘ribdan mashriqqacha borsa, hech kim unga qo‘l cho‘zmas va oltindan bittasi ham kamaymas edi”, deya ta'riflaganlar.

Poytaxtimiz markazida savlat to‘kib turgan Amir Temur bobomiz haykalida chuqur ramziy ma'no mavjud. Unda Sohibqiron uchqur tulporining jilovini mahkam tortib, ikkinchi qo‘lini oldinga cho‘zib jahon xalqlariga omonlik tilamoqda. “Kuch — adolatda”, – demoqda.

Amir Temur markazlashgan davlatga asos solib, uning kuch-qudratini har tomonlama mustahkamlab va rivojlantirib, shon-shuhratini butun jahonga yoydi, buyuk saltanatning hukmdori sifatida millatlar va xalqlarni birlashtirdi. Uning davrida madaniyat, ilm-fan, me'morchilik, tasviriy san'at, musiqa, she'riyat yuqori cho‘qqilarga ko‘tarildi.

Bir so‘z bilan aytganda Temuriylar davri renessansiga asos solindi.

 Temuriylar davri renessansi  bu - ilm-fan va ta'lim, me'morchilik va shaharsozlik san'ati, qo‘lyozma san'ati, miniatyura, tibbiyot, adabiyot, musiqa, hunarmandchilik bog‘ yaratish san'ati ifodalanadi.

  Amir Temur ilm-fanning yirik homiysi bo‘lgan. O‘z davlatini mo‘g‘ul bosqinchilaridan ozod qilgandan keyin, u obodonchilik ishlariga katta ahamiyat beradi: savdo yo‘llarini, sug‘orish tarmoqlarini, poytaxt Samarqandni, Bag‘dod, Darband, Shahrisabz va boshqalarni tiklaydi, Shohruhiya, Issiqko‘l, Baylakan, Aspara shaharlarini quradi. Sohibqiron qaerda bo‘lmasin, — deb yozadi Sharafuddin Ali Yazdiy, — o‘sha erda biron-bir jamoat binosini qurdirgan; Samarqand atrofida Amir Temur ettita yo‘ldosh shaharcha, o‘n ikki chorbog‘ qurdirgan.   

 Har bir chorbog‘ hamda chorbog‘ning o‘rtasiga mohirlik bilai qurilgan qasr me'morlar va san'atkorlarning buyuk ijodi sanaladi. Amir Temur olimlar bilan suhbat va bahslashishlar uyushtirishni yaxshi kurgan. G‘oliblarga u qimmatbaho tuhfalar bergan. Sohibqironning hayotlik paytidayoq uning saroyidagi olimlar ilmiy kashfiyotlar bilan shuhrat qozonganlar. Bular qatoriga nasta'liq xatining kashfiyotchisi Mirali Xattotni, o‘n ikki maqom ijodkori, muzika nazariyotchisi Abdulqodir Marog‘iyni (1334-1435), buyuk riyoziyotchi G‘iyosiddin Jamshidni, munajjim Sayyid Sharif Jurjoniyni (1339-1413), faylasuf, qomusiy olim Sa'diddin Taftazoniyni (1322-1392), Xoja Muhammad Porsoni (1420 yilda vafot etgan) va boshqalarni kiritish mumkin.

 Amir Temur saroyining rassomlari ulug‘vor me'morlik yodgorliklarining, devorlarga solingan naqshlarning hamda qisman bizning kunlarimizgacha etib kelgan miniatyura bezaklari bo‘lgan yuzlab qo‘lyozmalarning ijodkorlari — Jahongir Buxoriy va Abdulhay bo‘lgan. Bularning barchasi Amir Temurni Temuriylar davri Renessansining asoschisi deyishga dalil bo‘ladi.

 Amir Temur va temuriylar davrida tabobat ilmiga, davolash, orastalik ishlariga, bu sohadagi qurilishlarga katta ahamiyat berilgan.Temur zamonida har bir shaharda shifoxona  bo‘lgan, ularda tajribali tabiblar ishlaganlar. Samarqandda esa «Dor ush-shifo» (Shifo maskani) nomli yirik kasalxona duleb, unga unga o‘z zamonasining taniqli tabibi – Mir Sayyid Sharif Sheroziy (1330-1414) rahbarlik qilgan. Shifoxonalarda ishlovchi tabiblarga yaxshi maosh to‘langan. O‘sha davrda tabiblar o‘rtasida mohir jarrohlar ham bo‘lgan. Shulardan biri Tojiddin Hakim edi. U murakkab operatsiyalardan biri,  ko‘z kataraktasini operatsiya yo‘li bilan muvaffaqiyatli davolagan. Bu jarrohni antiseptika usulining asoschisi desa bo‘ladi
       Dono siyosatchi, islohotchi-reformator, shavkatli sarkarda va davlat arbobi bo‘lmish Amir Temur jahon tarixida alohida o‘ringa ega. Uning buyukligi shunda ediki: Birinchidan – Movarounnahrdagi tarqalib ketgan hududlarni birlashtirib yagona markazlashgan davlatga aylantirdi; Ikkinchidan ¬-  Amir Temur tomonidan mo‘g‘ullarning Oltin O‘rdadek davlati yanchib tashlandi. Bu esa o‘z navbatida Rus yerlarini mo‘g‘ullar istilosidan ozod bo‘lishiga va Rossiya o‘lkasida rus hokimiyatning mustahamlanishiga sabab bo‘ldi; Uchinchidan ¬– Amir Temurning Usmoniylar davlati hukmdori Boyazid Yildirim ustidan (1402. Anqara) yirik g‘alabasi Sharqiy va Markaziy Yevropa davlatlari uchun o‘ta muhim ahamiyat kasb etdi. Zero Yevropa turklar bosqinidan xalos bo‘lgan edilar.

 Sohibqironning tarixiy ilm-fan va madaniyat rivoji yo‘lida hissasi:-  madrasalar qurdirib, ularga turli soha mutaxassislarini jalb etgan va o‘z avlodlarining ham turli bilimlarni egallashlarini ta'minlagan;   Amir Temur «qonunlar va urf-odatlarga asoslangan» huquqiy davlatni  barpo etdi. Uning davlatchilik borasidagi fikrlari nafaqat o‘z davri, balki kelgusi avlodlar uchun ham saboq bo‘lib qoladi.  

 Amir Temur va temuriylar davrida tabobat ilmiga, davolash, orastalik ishlariga, bu sohadagi qurilishlarga katta ahamiyat berilgan.Temur zamonida har bir shaharda shifoxona  bo‘lgan, ularda tajribali tabiblar ishlaganlar. Samarqandda esa «Dor ush-shifo» (Shifo maskani) nomli yirik kasalxona duleb, unga unga o‘z zamonasining taniqli tabibi – Mir Sayyid Sharif Sheroziy (1330-1414) rahbarlik qilgan. Shifoxonalarda ishlovchi tabiblarga yaxshi maosh to‘langan. O‘sha davrda tabiblar o‘rtasida mohir jarrohlar ham bo‘lgan. Shulardan biri Tojiddin Hakim edi. U murakkab operatsiyalardan biri,  ko‘z kataraktasini operatsiya yo‘li bilan muvaffaqiyatli davolagan. Bu jarrohni antiseptika usulining asoschisi desa bo‘ladi.

        Dono siyosatchi, islohotchi-reformator, shavkatli sarkarda va davlat arbobi bo‘lmish Amir Temur jahon tarixida alohida o‘ringa ega. Uning buyukligi shunda ediki: Birinchidan – Movarounnahrdagi tarqalib ketgan hududlarni birlashtirib yagona markazlashgan davlatga aylantirdi; Ikkinchidan ¬-  Amir Temur tomonidan mo‘g‘ullarning Oltin O‘rdadek davlati yanchib tashlandi. Bu esa o‘z navbatida Rus yerlarini mo‘g‘ullar istilosidan ozod bo‘lishiga va Rossiya o‘lkasida rus hokimiyatning mustahamlanishiga sabab bo‘ldi; Uchinchidan ¬– Amir Temurning Usmoniylar davlati hukmdori Boyazid Yildirim ustidan (1402. Anqara) yirik g‘alabasi Sharqiy va Markaziy Yevropa davlatlari uchun o‘ta muhim ahamiyat kasb etdi. Zero Yevropa turklar bosqinidan xalos bo‘lgan edilar.

Sohibqironning tarixiy ilm-fan va madaniyat rivoji yo‘lida hissasi:-  madrasalar qurdirib, ularga turli soha mutaxassislarini jalb etgan va o‘z avlodlarining ham turli bilimlarni egallashlarini ta'minlagan;   Amir Temur «qonunlar va urf-odatlarga asoslangan» huquqiy davlatni  barpo etdi. Uning davlatchilik borasidagi fikrlari nafaqat o‘z davri, balki kelgusi avlodlar uchun ham saboq bo‘lib qoladi.  

Mustaqilliq tufayli xalqimiz o‘zligini tanidi, buyuk bobolarimizning tarixdagi o‘chmas jasorati va yuksak dahosi haqidagi asl haqiqat ro‘yobga chiqdi. Bu ulug‘vor ishlarning debochisi sifatida mamlakatimizda Sohibqiron Amir Temur haqidagi adolat qaror topdi. Birinchi Prezidentimizning «Yuksak ma'naviyat – yengilmas kuch» kitobida xalqimizning toptalib kelgan milliy g‘ururini yuksaltirish, Sohibqiron bobomizning muborak nomi, tarixiy siymosi, boy merosi va xotirasini tiklash yo‘lida mamlakatimizda qo‘yilgan qutlug‘ qadamlar to‘g‘risida batafsil hikoya qilingan.

1996 yil O‘zbekistonda «Amir Temur yili» deb ataldi. YuNESKO qarori bilan Sohibqiron Amir Temur bobomiz tavalludining 660 yilligi butun dunyo bo‘ylab keng nishonlandi. Mamlakatimiz poytaxti Toshkent shahrida 1992 yili Sohibqiron bobomiz Amir Temur haykali o‘rnatildi va unga «Kuch – adolatda» deb yozib qo‘yildi.

Millat qayg‘usidan, xalq dardidan yaralgan ulug‘ bobobimizning dunyoga kelishi zamon zarurati va talabiga aylandi, boshqacha qilib aytganda, tarix va zamon o‘z qahramonini o‘zi jahon maydoniga olib keldi.

Amir Temur o‘z davlatini boshqarishi bilan birga ilmning qadriga yetadigan, uni rivojlantirishga astoydil bel bog‘lagan, dunyoning eng yetuk olimlari, tarixchilari bilan bemalol suhbatlasha oladigan donishmand hukumdor ham edi. Ilm-fanga qiziqish Amir Temurning xonadonidan boshlangan edi, desak tug‘riroq bo‘lar edi. Sababi Sohibqiron xonadonida farzandlarga ilm-fanning turli sohalaridan ko‘p saboqlar berilar, madrasalarda tahsil olishlar davom ettirilar edi. Sohibqiron bobomiz Amir Temur — o‘z davrida ilm-fan va madaniyatning rivojlanishiga ham ko‘p hissa qushgan ulug‘ sarkarda. Sohibqiron harakatlari tufayli shoirlar, olimlar, ma'naviyat va ma'rifat jonkuyarlari bor bo‘lib, ulardan ilm-fan va ma'naviyatning qadriga yetadigan ajoyib insonlar yetishib chiqqan. Jahon adabiyotining buyuk namoyondalaridan hisoblangan Alisher Navoiyning ijodi, Lutfiy va Husayn Boyqaro she'riyati, Kamoliddin Behzodning durdona miniatyura rasmlari, Zahriddin Muhammad Boburning bebaho «Boburnomasi», go‘zal she'riyati, ilmiy asarlari – barcha-barchasi temuriylar davrining mahsulidir. Ularning sa'y-harakatlari bilan madaniyatimiz yuksak darajalarga erishdi.

 O‘zbekiston “Adolat” sotsial-demokratik partiyasi dasturiy g‘oyalariga mushtarakligi bilan partiyaning barcha darajadagi deputatlari va faollarini ruhlanlangan holda faoliyat yuritmoqdalar. Chunonchi, davlatimiz rahbari Shavkat Mirziyoyev mamlakatda adolat tamoyillariga nechog‘li rioya qilinayotgani haqida atroflicha to‘xtalib, adolat xalqimiz uchun azal-azaldan tinch va farovon hayot mezoni, barcha ezguliklar manbai bo‘lib kelgani, Sohibqiron Amir Temur bobomiz “Kuch – adolatda” degan hikmatga amal qilib, davlat boshqaruvini tashkil qilish, el-yurtning tinchligi va obodligini ta'minlashga erishganini qayd etib, bugungi kunda mamlakatimizda huquqiy demokratik davlat, fuqarolik jamiyati barpo etishda qonun va adolat ustuvorligini ta'minlash eng muhim vazifa ekanligini o‘z so‘zlarida qayta-qayta ta'kidlaydi.

Bu borada, ayniqsa, Prezidentimizning fuqarolarning huquq va erkinliklarini himoya qilish orqali xalqimizning sud tizimiga bo‘lgan ishonchini qat'iy mustahkamlash, sudni tom ma'noda “Adolat qo‘rg‘oni”ga aylantirish lozimligi haqidagi fikrlarini keng jamoatchilik qatorida “Adolat” SDP faollari ham mamnuniyat bilan qabul qilishdi. Zero, partiya Saylovoldi dasturi “Adolat – hayotimizning bosh mezoni, adolat – har bir inson uchun” tamoyiliga asoslanishi bu borada partiya deputatlik korpusining ham mas'uliyatini yana bir karra oshirdi.

Shu ruhda tarbiyalanib, partiyamizning faoliyatida ko‘p yillar faoliyat yuritgan Toshkent viloyati rahbari, hozirda Faxriylar Kengashi raisi sifatida men yashayotgan O‘zbekistonning Toshkent shahri va viloyatlarning boshqa shaharlarida bo‘lganimda, ularning Eski shahar qismlari va tarixiy mahallalarga safar qilishni yoqtiraman, shu jumladan, tug‘ilib o‘sgan qo‘shni Janubiy Qozog‘istondagi Sayram (hozir megapolis Chimkent shahriga qo‘shilgan) qishlog‘imga borib qolsam, u yerdagi obidalarni ziyorat qilish davomida, ularni tarixi bilan juda qiziqaman. Uning tarixi Toshkentdagi ko‘pgina obidalar bilan chambarchas bog‘liqligini, qanchalar yaqinlik bo‘lganini bilib oldim. Bu mening bolaligim o‘tgan qishlog‘im haqidagi tarixiy adabiyotlarni mutola qilib, hayotimning bir qismi, ko‘nglim bog‘langan maskanda o‘zbek va qozoq xalqining tinch-totuv yashayotgani ko‘rib, kuni kecha  nashrdan chiqqan  “Sohibqiron Amir Temur avliyolar yurtida” deb nomlangan risolamda qanchalik boy tarixga egaligi xususida ifodalab berishga harakat qildim.

Ushbu risolada men Janubiy Qozog‘istonning Sayram qishlog‘idagi tarixiy obidalarning o‘rganishim, ular haqida to‘plagan ma'lumotlari hamda o‘zi hozir istiqomat qilayotgan Toshkent shahridagi tarixiy obidalar bilan bog‘liqligi, ayniqsa, Amir Temurning Janubiy Qozog‘istonning qishloqlarini mo‘g‘ul bosqinchilaridan ozod etishi, tarixiy obidalarni barpo etishi va o‘zining ma'naviy piri deb, Ahmad Yassaviyning ulug‘lashi borasidagi ishlari haqida hamda Sayramning tarixi va uning alloma, fuzalo, buzurglari haqida tarixiy va hozirgi davr ilm-fan darg‘alari haqida ma'lumotlarni berdim.

       Amir Temurning hikmatlariga amal qilgan o‘zbek xalqi adolat mash'alasini baland ko‘tarib, Vatan bog‘ini obod qilib, tinch va osoyishta hayot kechirmoqda. Adolat – yuraklarga malham, kelajakka ishonch demakdir. Adolat faqat shiorlarda emas, amalda bo‘lsagina ulug‘ natijalar namoyon bo‘ladi. Ne baxtki, bugun buyuk bobokalonimizning “Kuch – adolatda” degan ulug‘ shiorini baland tutganmiz. U, albatta, bizni nurli manzillarga, buyuk kelajakka elitadi.

Kamoljon  Shadimetov,

 i.f.n. akademik,

O‘zbekiston “Adolat” SDP Faxriylar Kengashi raisi,

O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan qishloq xo‘jalik xodimi