Афв – адолат ва инсонпарварлик демак

Амалдаги қонунчилигимизда инсонпарварлик тамойилларидан бири бўлган жазодан озод этиш турларидан бири сифатида амнистия акти ёки афв этиш асосида жазодан озод қилиш институти мустақиллигимизнинг биринчи йилидан қўлланилиб келинмоқда.

Ушбу тамойил одатда ўзлари билиб-билмай ёки кимларнинг таъсири остида жиноят содир этган ва ҳукм этилган шахсларга нисбатан қўлланилади. Хаттоки, бундай кунлар яқинлашган сари, халқ орасида ҳам овоза бўла бошлар, аксарияти кишилар ўзларининг яқинларини жазодан озод этилиб, оиласига қайтишини кутар эдилар.

Шунингдек, сўнги йилларда амнистия акти қўлланилмасдан, амалда авф этиш татбиқ этила бошланди. Албатта, яқинларининг оила бағрига қайтиши яхши, бироқ, шу ўринда жазодан озод этишнинг мазкур турларини бир-биридан фарқ қилишимиз керак.

Амнистия акти хукм этилган шахсларнинг муайян турдаги жиноятларни содир этганларга ёки мисол учун ижтимоий хавфи катта бўлмаган жиноятларни содир этганларга, аёлларга ёки вояга етмаганларга ва шу каби татбиқ этилади.

Амнистия акти умумий тартибда қўлланилганлиги сабабли, жиноят содир этган шахс қилмишига пушаймон бўлмаган ҳолда жазони ҳис этмасдан, тузалиш йўлига кирмаган шахслар ҳам жазодан озод этилаверган эди. Бунинг натижасида жазодан озод этилган шахсларнинг аксариятида такроран жиноят содир этиш ҳолатлари ҳам кузатилган. Шу билан бирга, ачинарли тарафи, жиноят натижасида жабрланганларнинг ҳуқуқ ва манфаатлари эътибордан четда қолиб, уларнинг фикри инобатга олинмаган.

Амнистиядан фарқли равишда жиноят содир этган шахс жазони ўташ жараёнида тузалиш йўлига кириб, қилмишидан пушаймон бўлган шахслар авф этишни сўраб мурожаат этадилар.

Ўзбекистон Республикаси Президенти ҳузурида Афв этиш масалалари бўйича комиссия тузилган бўлиб, жиноят содир этганларнинг афв этиш ҳақидаги мурожаатларини кўриб чиқади. Шунингдек, ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар, судлар, жамоат ташкилотлари вакилларидан иборат ишчи гуруҳлар билан ҳамкорликда жойларга чиқиб, ҳар бир маҳкум билан якка тартибда суҳбатлар ўтказиш орқали уларнинг шахси тўлиқ ўрганилади.

Комиссия томонидан ўрганиш жараёнида маҳкумнинг ўз қилмишидан чин кўнгилдан пушаймонлиги, жиноят оқибатларининг бартараф қилинганлиги, хусусан, моддий зарарнинг қопланганлиги, маҳкумнинг шахсини ижобий тавсифловчи маълумотларга эгалиги, унинг ёши, соғлиғининг ҳолати, оилавий аҳволи, жазодан тўғри хулоса чиқарганлиги ва бошҳа ҳолатларга алоҳида эътибор қаратилади. Шу билан бирга, жабрланганлар ва жамоатчиликнинг фикрлари ҳам инобатга олиниб, атрофлича ўрганилади.

Бундан кўриниб турибдики, жазодан озод этиш турларидан бири сифатида афв этишда адолат меъзони устувордир. Жорий йилда Ўзбекистон Республикаси Президентининг Фармони билан 140 нафар махкумларнинг афв этилиши инсонпарварлик тамойилининг намунасидир.

Полвонжон АБЛЯЗОВ,

Ўзбекистон “Адолат” СДП Ўрта Чирчиқ тумани  Кенгаши раиси