Ислоҳотлар ўз йўлига, ҳали қиладиган ишларимиз кўп, ҳал қилиниши керак бўлган муаммоларимиз анча...

«Ислоҳотлар ўз йўлига, ҳали қиладиган ишларимиз кўп, ҳал қилиниши керак бўлган муаммоларимиз анча» – деди, Халқ депутатлари Тошкент вилояти Кенгаши сессиясида Президентимиз Шавкат Мирзиёев. Республика бўйича муҳокама мавзуси бўлган дарсликлар ҳақида қуйидаги фикрларни билдирди: «баландпарвоз гаплар, мактаб қурилди, мактабгача таълим муассасаси қурилди, у ҳали 50 фоиз муваффақият!, ҳали 50 фоиз муаммо турибди. Мактабларда ҳали ўқитувчиларни ойлиги етишмайди. Китобларнинг савияси бўйича ҳали катта-катта уни ичида ҳам муаммолар бор экан. Шунинг учун ҳам Финляндия стандарти билан бир хил китоблар қиладиган бўлдик. Биринчи, иккинчи, ... тўртинчи синфлар учун... Нега десангиз, Европа миқёсида, умуман дунёда ҳам Финляндияни халқ таълими – рақобатни ўзида ўтказди. Шуни олсак бўладими? Бўлади...» деди Президентимиз.

Финляндия таълим тизимининг хусусиятлари, Президентимиз жорий йилнинг 30 сентябрь куни бўлиб ўтган таълим тизимини такомиллаштириш ва фан ва техника тараққиётини жадаллаштириш масалаларини муҳокама қилиш бўйича видеоселектор йиғилишида таълим сифатини ошириш борасида ўз фикрини билдирди ва методологияни яратиш зарурлигини таъкидлади. Шу муносабат билан Финляндия тажрибаси дунё тажрибасидаги энг илғор мамлакатлардан бири сифатида мисол сифатида келтирилди.

Сўнгги йилларда ушбу мамлакат мунтазам равишда бир қатор халқаро рейтингларда нуфузли ўринларни эгаллаб келмоқда. Улар таълим тизимига сармоя киритиш ва билимга асосланган иқтисодиётни яратиш орқали бундай натижага эришганликларини айтиш муболаға бўлмайди.

Биз биламизки, бу мамлакат умумий саводхонлик, фан ва математикани ўқитиш бўйича дунёдаги энг илғор давлатлардан бири ҳисобланади. Умуман олганда, финлар таълим соҳасида доимий равишда юқори натижаларга эришмоқдалар.

Ўзбекистон Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги таълим сифатини назорат қилиш давлат инспекцияси бошлиғи Улуғбек Тошкенбоевнинг таълим тизимига оид маълумотларига кўра, Финляндияда асосий эътибор таълим сифатига қаратилган. Ўқув жараёни ҳар доим мамлакат ишлаб чиқариш соҳаси эҳтиёжлари билан чамбарчас боғлиқ. Яъни, Финляндия ушбу кўрсаткичларга ўқув жараёнларига ёндашувни ўзгартириш ва талабаларни имтиҳонларга эмас, балки ҳаётга тайёрлаш эвазига эришди.

Шунингдек, биз ушбу мамлакатнинг таълим сифатини баҳолаш бўйича халқаро тадқиқотлардаги муваффақиятларини тан олишимиз керак. Финляндия талабалари халқаро тадқиқотларнинг барча соҳаларида саводхонлик ва таълим тенглиги кўрсаткичларида биринчи ўринда туради.

Ушбу тадқиқотлар ўқувчиларнинг маълумотни эслаб қолиш қобилиятини эмас, балки олинган билимларни реал ҳаётий вазиятда ишлатиш, мантиқий ва ижодий фикрлаш қобилиятини баҳолайди. Шу нуқтаи назардан, Финляндиянинг таълим соҳасидаги тажрибасини ўрганиш ва талабаларни ёдлашга эмас, балки ўйлашга ўргатадиган ўқитиш усулини амалга ошириш учун қўллаш муҳимдир.

Бу борада финлар муваффақиятининг асосий омили, биринчи навбатда, ўқувчиларга ҳаёт давомида керак бўладиган амалий кўникмаларни шакллантиришга қаратилган таълим стандартлари ва таълим дастурларини жорий етишдир, талаблар ҳамма учун бир хил, мукаммал тизим мавжуд. Ўқитувчилар учун курслар. Финляндия таълим тизими «ҳар бир талаба юқори натижаларга эришиши мумкин, ҳар бир мактаб қаерда бўлишидан қатъи назар, сифатли таълим бериши керак» деган принципга асосланади. Ўқув жараёнининг асосий йўналиши иқтидорли талабаларга эмас, балки ўқишда орқада қолган талабаларга қаратилган. Чунки финларнинг фикрига кўра, аъло талаба, истеъдодли талаба учун ҳаётда ўз ўрнини топиш осон. Бироқ, ўзлаштириш қийин бўлган талабаларни ҳар томонлама қўллаб-қувватлаш керак.

Тадқиқотчилар финлар эришган муваффақият омилларини уч гуруҳга ажратадилар: ўқитувчиларнинг малакаси, таълим соҳасидаги давлат сиёсати ва Финляндия маданияти.

Биринчи омил, яъни ўқитувчиларнинг малакаси ўқув дастурига боғлиқ. Мактабларнинг энг яхши битирувчилари бўлажак ўқитувчилар сифатида танланади. Улар учун алоҳида мактаб ажратилган бўлиб, унда бўлажак ўқитувчилар ўқиш вақтининг 10-15 фоизини ўтказадилар. Талабалар-ўқитувчилар мактабларда барча зарур ўқув материаллари билан таъминланган, улар учун алоҳида хона ажратилган. Шу билан бирга, улар дарснинг боришини кузатадилар, мактаб тадбирларида бевосита қатнашадилар, маълум тажриба ва кўникмаларга эга бўладилар.

Ўқитувчиларнинг мослашувчанлиги ва мустақиллиги таълим сифатини таъминлашда муҳим роль ўйнайди. Aгар улар ўз малакаларини оширишни хоҳласалар, маъмурият уларни доимо қўллаб-қувватлайди. Ўқитувчига ўқув курси давомида олган билим ва кўникмаларини бошқа ҳамкасблари билан баҳам кўриш тавсия етилади.

Иккинчи омил, яъни таълим соҳасидаги давлат сиёсати, таълимга асосланган изчил ва узоқ муддатли стратегия бўлиб, жамиятга содиқлик, таълимдаги тенг имкониятлар, маҳаллий органларнинг таълим соҳасидаги кенг ваколатлари билан изоҳланади. 1970 йилдан бери муваффақиятли фаолият юритиб келаётган ушбу омиллар натижасида кучли таълим тизими яратилди.

Таълим сиёсатининг яна бир муҳим жиҳати - бу таълим муассасалари ва Марказий ва маҳаллий маъмурият ўртасидаги мувозанат. Маҳаллий ҳукуматлар, мактаблар ва ўқитувчилар ўзлари қарор қабул қилиш ёки қарор қабул қилиш ҳуқуқига эга. Бу, ўз навбатида, уларга катта имкониятлар беради ва ўқув жараёнини самарали ташкил этишда уларга масъулият юклайди.

Учинчи омил, яъни Финляндия маданияти, таълим муассасалари ва ўқитувчиларга бўлган юқори ишонч, ўқитувчининг юқори мавқейи ва обрўси билан боғлиқ.

Ўқитувчиларнинг малакаси таълим муассасалари муваффақиятининг муҳим омилларидан биридир. Синф раҳбари ҳам, фан ўқитувчиси ҳам ўқитилаётган мавзуни жуда яхши билишади ва синф ўқувчиларини фаоллаштириш учун ранг-баранг ўқитиш усулларидан фойдаланадилар.

Бундан ташқари, Финляндия жамиятида ўқиш маданияти жуда юқори. Бу, ўз навбатида, талабаларнинг муваффақиятига бевосита таъсир қилади. Кутубхоналар жуда кўп ва улар доимо гавжум.

Aхборот-коммуникация технологиялари, шу жумладан компьютерлар ва планшетлар мактабларда ўқув жараёнида кенг қўлланилади.

Финляндия таълим тизимининг 7 асосий принципи мавжуд: тенглик, бепул таълим, индивидуаллик, амалийлик, ўқитувчиларнинг ишончлилиги ва малакаси, ихтиёрийлик ва мустақиллик.

Финляндиянинг барча ўқувчилари бир хил шароит ва таълим тизимига эга.

Бепул таълим Финляндия таълим тизимининг ўзига хос хусусиятларидан биридир. Чунки мактабгача ва ўрта умумий таълим бепул.

Индивидуаллик - ўқитувчилар дарсларни ўрганишда қийналаётган талабалар ва яхши ўқиётган талабалар билан алоҳида шуғулланадилар. Қўшимча дарслар бўлмайди.

Aмалийлик талабаларни имтиҳонларга эмас, балки ҳаётга тайёрлашдан иборат. Масалан, талабалар Виза картасидан фойдаланиш, шартномалар тузиш, веб-сайтлар яратиш, тикувчилик, овқат пишириш, маркетинг ва сотиш каби амалий ишларни ҳам бажарадилар.

Ўқитувчиларнинг ишончлилиги ва малакаси принципи барча мактаб ўқитувчилари магистр даражасига эга бўлишлари кераклигини англатади. Ота-оналар Финляндиядаги ўқитувчиларга ишонишади. Ўқитувчилар ҳурматли одамлар. Уларнинг юқори салоҳияти Финляндия таълим тизимининг муваффақиятининг асосий омилидир. Мактаб маъмурияти ва ота-оналар ўқитувчилар ўз вазифаларига жиддий ва масъулият билан ёндашадилар, деб ҳисоблашади.

Ихтиёрийлик шуни англатадики, талабалар дарсда қатнашишга қарор қилишади. Aгар ўқитувчи ўқувчини қизиқтира олмаса, талаба синфни тарк етиши ёки ўзи ёқтирган бошқа фаолият билан шуғулланиши мумкин.

Мустақиллик талабаларга билим ва кўникмаларни эгаллашда максимал эркинлик беришни англатади. Олинган билимларни ҳаётда қўллаш қобилияти амалий машғулотлар ёрдамида шаклланади. Талабанинг ҳар бир фикри ҳисобга олинади ва қўллаб-қувватланади.

Aгар биз фақат ўзимиз билган билим ва тажрибани ёдлаш ёки ўрганиш билан чекланиб қолсак, у биз босиб ўтган йўлдан бориши ёки фақат биз билган нарсаларни билиши мумкин. Aгар биз талабага мустақил фикр юритишни ўргатсак, у узоққа боради ва жамиятда ўз ўрнини топади.

- Президентимиз ташаббуси билан ўқитувчилар мақомини ошириш ва шу муносабат билан қонун лойиҳасини тайёрлаш вазифаси қўйилди. Финляндияда бу борада ижобий тажрибаси ўрганилганида, ёшлар орасида педагогик касб билан шуғулланиш истаги жуда катта эканлиги аён бўлган. Бу жуда муҳим. Чунки ўқитувчи таълим дастурларини ишлаб чиқишда, таълим натижаларини баҳолашда ва жойларда қарор қабул қилишда катта роль ўйнайди. Ўқитувчи ва талаба ўртасидаги ҳамкорликнинг юқори даражаси таълим тизимининг узлуксиз ишлашига ёрдам беради.

Ўқитувчи бўш вақтининг кўп қисмини эътиборни талаб қиладиган итоатсиз талабаларга сарфлайди. Унинг ёрдамчиси унга ёрдам беради.

Ўқитувчиларнинг тайёргарлиги ва малакаси «таълим тизимининг сифати ўқитувчининг сифатидан юқори бўлиши мумкин эмас» тамойили асосида мос келади. Олий ўқув юртларининг энг яхши битирувчилари профессор-ўқитувчилар томонидан ишга қабул қилинади.

Финляндия таълим тизими ушбу даражага етгунча, бу соҳада кенг кўламли ислоҳотлар амалга оширилган. Таълим соҳасидаги қарорларни қабул қилишда кўплаб ваколатлар қуйи даражага ўтказилган. Майдон учун жавобгарлик ҳудудий муниципалитетларга, яъни губернаторларга юклатилган. Шунинг учун биз ҳозирги пайтда маҳаллий кенгашлар ва маҳаллий ҳокимиятларнинг таълим соҳасидаги роли ва масъулиятини оширишга алоҳида эътибор қаратмоқда.

- Ҳозир республикамизда Финляндия таълим тизимини ўрганиш ва мутахассисларни жалб қилиш учун Финляндия мамлакатининг таълим тизимининг илғор жиҳатларини ўрганиш мақсадида таълим сифатини назорат қилиш Давлат инспекцияси ва тегишли вазирликлар билан ҳамкорликда тизимли ишлар олиб борилмоқда. Хусусан, ташқи ишлар вазирлиги билан ҳамкорликда «йўл харитаси» лойиҳаси ишлаб чиқилган бўлиб, унда Финляндия таълими тажрибасини ўрганиш ва уни мамлакатимизда самарали жорий этишга қаратилган вазифалар ва тадбирлар белгилаб берилган. Пандемия шароитларига қарамай, Финляндия мутахассислари билан мунтазам равишда онлайн учрашувлар ва семинарлар ташкил этилган. Жорий йил 25 ноябрда Бош вазир ўринбосари Беҳзод Мусаев, Финляндиянинг Ўзбекистондаги Фавқулодда ва Мухтор элчиси Лийвали Маря хоним, Салл Маряна хоним, Финляндия ташқи ишлар вазирлигининг таълим масалалари бўйича элчиси раҳбарлигида Финляндия таълим ва маданият вазирлиги ва миллий таълим агентлиги расмийлари билан онлайн учрашув бўлиб ўтган. Келажакдаги ҳамкорлик йўналишлари аниқланган. Финляндия томони бу масалада ҳамкорлик қилишга ва бизни қўллаб-қувватлашга тайёрлигини билдирган. Бугунги кунда Финляндия тажрибасини ўрганиш бўйича идоралараро ишчи гуруҳ тузилиб, унинг аниқ вазифалари белгиланган. Финляндияда Финляндия мутахассислари ва фаол ватандошларимиздан иборат экспертлар гуруҳини ташкил этиш ва улар билан Ўзбекистонда Финляндия тажрибасини жорий этиш бўйича ҳамкорликни йўлга қўйиш жорий йил охири ва келгуси йил бошида амалга оширилган. Ўзбекистоннинг Латвиядаги элчихонаси кўмагида Финляндиядаги ватандошларимиз рўйхати экспертлар гуруҳига киритиш учун тузилган.

Финляндия тажрибасини ўрганиш учун чет эллик мутахассислар таклиф этилиши белгиланган. Хорижий экспертлар билан онлайн учрашувлар ўтказиш, уларнинг Ўзбекистонга ташрифини ўтказиш, шунингдек, Финляндия билан келишилган ҳолда мамлакатимизга 2 нафар фин мутахассисларини маслаҳатчи сифатида жалб етиш режалаштирилган.

Маълумки, таълим ислоҳоти ўта долзарб иш. Муҳтарам Президентимиз Шавкат Мирзиёев «Биз кенг кўламли демократик ўзгаришлар, жумладан, таълим ислоҳотлари орқали Ўзбекистонда янги Уйғониш даври, яъни Учинчи Ренессанс пойдеворини яратишни ўзимизга асосий мақсад қилиб белгиладик» (2021 йил 8 сентябрь) деб, бутун жамиятимиз олдига Янги Ўзбекистон стратегиясини ҳал қилувчи Буюк мақсад қўйдилар!

Аммо бу йилги олий таълимга ўқишга кириш мақсадида тестга кирган 1 млн 73 минг 821 нафар абитуриентнинг 550 минг нафари (51,2 фоиз) ўтиш баллининг энг қуйи чегараси бўлган 56,7 баллни ҳам тўплай олмагани жуда ачинарли ҳолат.

Шунинг учун Муҳтарам Президентимиз Шавкат Мирзиёев 2026 йилгача энг кўп эътибор бериладиган 5та асосий соҳани санаганларида (31 август 2022 йил), уларни асосийси: «Биринчи - таълим соҳасида фарзандларимиз замонавий билим ва кўникмаларни пухта эгаллашлари учун энг қулай шароитлар яратиш изчил давом эттирилади. Бунинг учун мактабларнинг ўқув дастурлари, ўқитиш услуби, дарсликлар мазмуни тубдан қайта кўриб чиқилади.»

Юртбошимиз «Сингапур мўъжизасини» муаллифи Бош вазир Ли Куан Юнинг сўзлари, яъни ўқитувчиларнинг мартабасини паст табақадан энг юқори табақага кўтариб ва улар билимдон, меҳнаткаш кадрларни тайёрлаб берганини қайта-қайта эслатадилар.

Бизнингча, Халқ таълимини (Олий таълимни фундаменти) сифатини пасайиши биринчи навбатда ўқитувчиларнинг касбий савиясининг ва мавқейини пастлиги. Бунинг учун педагоглар тайёрлаш сифатини ошириш ва мазкур сифатни уларнинг бутун касбий фаолияти давомида такомиллаштириб бориш керак .

Ушбу ҳолат педагогика мутахассисликларига иқтидорли, энг юқори балл олган абитуриентларни жалб қилишни таъминлаш лозим. Акс ҳолда мактаб учун қилинаётган сарф-харажатлар ўзини-ўзи ҳеч қачон оқламайди ва мос равишда Президентимиз қўяётган талабларига жавоб беролмайди. Натижада нафақат олий таълимнинг ва илм фаннинг, балки жамият тараққиётининг пойдевори мустаҳкам бўлолмайди.

Педагогика касбига топширган абитуриентларни балларини таҳлил қилсак, 70% атрофида 56 баллдан пастроқ, яъни қобилияти паст ва ўзи мактабда ўқиёлмаган абитуриентлар педагогика олий таълим муассасаларига қабул қилиниб, бюджетда бир амаллаб ўқиб битириб, мактабларга боришади. Буларни малакасини оширганда ҳам 10% атрофида яхшиланиши мумкин.

Дипломатия, ҳуқуқшунослик, иқтисод в.б. мутахассисликларига контрактга киролмаган 180 балл атрофида йиғган иқтидорли абитуриентларни педагогика мутахассисликларига грантга юқори стипендия ва кейинчалик иш ҳақини бир минг долларга етказамиз деб, жалб қилолсак, улар ўқувчиларимизга намуна бўлиб, хорижий тилларни яхши билиб, хорижий тажрибани доимий ўрганиб, таълим сифатини оширишар эди.

Яна бир йўли, бу тест тизимини адолатли қилиш. Яъни мактаб дастури бўйича барча мутахассисликларга бир хил тестлар тайёрлаш, республика бўйича энг иқтидорли юқори балл олган абитуриентларни ажратиб олиш (ягона чизиқ ўтказиб, масалан 150 баллдан юқориларини олий таълимга ажратиб олиш ва кейин мутахассисликларга бўлиш). Шунда педагогикага бюджетга 150 баллдан юқори абитуриентлар келади ва таълим сифати кескин яхшиланади. Энг юқори балли абитуриентлар эса дипломатия, юристлик ва иқтисодга боради.

56 баллдан паст балл олган қобилиятсиз абитуриентларни ўқитиш, бу бюджетимизга ва таълим сифатига зарар. Айниқса, суперконтрактга отасининг пулига ўқишга кирганларнинг аксарияти ўқишни хоҳламайди. Улар дарсларда бошқа талабаларга халақит бермоқдалар. Уларни олдин тайёрлов курсларига олиб, юқори талаб билан ўқитиб, кейин ОТМга қабул қилиш керак.

Ундан ташқари, кўп хорижий олий таълим филиаллари 56 баллдан паст абитуриентларни (кўпинча хорижий тилни билмайдиган) ўқишга қабул қилмоқда. Камбағал ота-оналар контрактларни тўлаш учун оиласи мол-мулкини сотиб, қишлоқларда камбағаллар кўпаймоқда Хорижий ва факультетларга фақат Ўзбекистон валютаси хорижга чиқиб кетаётибди. Хорижий филиалларга ва факультетларга фақат Ўзбекистон тестларидан энг юқори балл олган ва хорижий тилни яхши биладиган абитуриентлар қабул қилинмаса, сифатсиз кадрлар, ишсизлар ва камбағаллар кўпаяверади.

Бу каби таклифларни академик С.С.Гулямов томонидан Бош вазир А.Ариповга 2018 йил декабрь ойида киритилган. Бош Вазиримиз тегишли вазирлик ва идораларга ўрганиб чиқиш ва ижросини таъминлаш бўйича тегишли топшириғи(24/1-849-сонли 19.12.2018 й.)ҳам берган. Бунга биноан, Ўзбекистон Инновацион ривожланиш, Олий ва ўрта махсус таълим вазирликлари ҳамда алоқадор 8 та вазирлик, шунингдек, Фанлар Академиясига ўрганиш, чуқур муҳокама қилиш, семинар ўтказиш ва асосланган таклифлардан «йўл харитаси» тузиш вазифаларни юклаган (Инновацион ривожланиш вазирлиги протоколи 25 декабрь 2018 йил). Аммо ушбу топшириқ фақат семинар ўтказиш билан чекланиб, унда кўтарилган масалалар ва вазифалар охирига етказилмай, қолиб кетган.

Шунингдек, мамлакатимизда яширин очликни аниқлаш бўйича Россиянинг Москва шаҳридаги доктор А.В.Скалнийнинг биотик тиббиёт усулини қўллаш Маркази филиалини очиш зарурлигини сўраб, Республика Соғлиқни сақлаш вазирига ҳам мурожаат қилмоқда.

Шу билан бирга, Ўзбекистон «Адолат» СДПнинг сайловолди дастуридаги партиянинг «Таълим соҳасида адолат устуворлигини таъминлаймиз», “Илм-фан – адолат ва тараққиёт омили» ва «Аҳоли саломатлиги улкан бойлик, жамиятнинг барқарор ривожланиши гаровидир» ғоялар илгари сурганлигини инобатга олиб, ушбу муаммони ечими бўйича партиянинг Сиёсий Кенгашида ва унинг фракциясида янги бир ғоя, инновацион лойиҳа сифатида партиянинг навбатдаги Пленумида муҳокама қилиб, тегишли қарорлар қабул қилиниши ва Қонунларда ҳам ўз ифодасини топиш лозимлиги бўйича таклифини киритган.

Бизнинг изланишимиз, ўрганишимиз ва амалий тажрибалар асосида қуйидагиларни амалга ошириш зарур деб ҳисоблаймиз:

Биринчидан, дипломатия ва юридик университетлари каби илғор олий ўқув юртига кира олмаган, қобилияти 180 балл ва ундан кўп балл тўплаган абитуриентларни педагогика таълимига жалб этиш механизмлари ишлаб чиқиш мақсадга мувофиқ. Чунки улар 56,7 баллдан паст тўплаган абитуриентларга нисбатан қобилияти билан ўқувчиларга намуна бўла олади.

Иккинчидан, болаларнинг овқатланиши рациони, мия қобилияти кучсиз бўлади. Шу туфайли талабаларни ошхоналарда мия қобилиятига ёрдам бермайдиган бўлса (яширин очликни қисқартириш) хотираси паст, мия қобилияти кучсиз бўлади. Шу туфайли талабаларни ошхоналарда мия қобилиятини ривожлантирувчи махсус овқатлар билан овқатлантириш лозим. Бу унчалик қимматга тушмайди. Мактаб, олий таълим ошхоналарида мия қобилиятини оширадиган қўшимча овқатлар тайёрлашни, уларга овқатланиш тартиб, қоидалари ўргатишни ҳам йўлга қўйиш лозим.

Учинчиси, ўқувчи ва талабаларни тўғри овқатлантириш билан бирга уларнинг ақлий қобилиятини ривожлантириш мақсадида, минемоника, ментал арифметика ва медитация (МММ) орқали машқлар ўтказиб, олдин хотирани яхшилаб, кейин билим беришни йўлга қўйиш, тажрибадан кўриниб турибдики, бу таълим соҳасида 2-3 баробар самара беради. Шунда 11 йиллик мактабда берилган билими 70 -80% ёдида сақланиб қолади. Ҳозир бу кўрсаткич 10 -15% эмас.

Тўртинчиси, бугунги таълим тизимида болаларимизни хотираси пастлигидан, асаби бузилиб, кўп касалликларнинг (қон босим ошиш, қанд касали, ич қотиш, кўз ишдан чиқиш в.б.) пайдо бўлишига олиб келмоқда. Шунинг учун таълимни биринчи вазифаси этиб, ўқувчиларнинг соғлиғини сақлаш, умрини узайтиришга ўргатадиган соғлом турмуш тарзини тарғиб қиладиган билимини берадиган дарсларни ҳам кўпайтириш керак. Бунинг натижасида, ўзи ва оила аъзоларининг саломатлигини асрайдиган билимга эга бўлсин. Бу эса ота-боболаримиздан узоқроқ умр кўриш имконини яратилади.

Кутиладиган умрни узайиши эса БМТни таҳлилларида давлатларни иқтисодини, таълимини ва соғликни сақлашини энг асосий кўрсаткичлари ҳисобланади. Балки, Янги Ўзбекистонда таълимнинг номини «Соғломлаштирадиган ва ақл заковатни ўстирадиган таълим» деб номласак, таълим соҳадагилар ўз вазифасини тушунармиди?

Бешинчидан, «ақлли тиббиёт» ёрдамида:

1.Хотирани яхшилаш (бошланғич синфга борган болаларнинг ҳаммасида хотира ҳар хил);

2.Ўйлаш тезлигини ошириш (уни IQ, EQ дейилади);

3.Мантиқини ривожлантиришга қаратилган тадбирларни ҳам амалга ошириш лозим. Ушбу жараёнларни назорат қилиш учун ушбу ҳолатларнинг ўлчови бор. Булардан фойдаланишни йўлга қўйиш керак. Бунда таълим сифат инспекцияси, таълимда билим даражасини ўлчаш билан бирга, талабалар қобилиятини ўсишини ва таълим сифатини ҳам назорат қилиб боришни йўлга қўйиши керак.

Олтинчидан, талабалар ва мактаб юқори синф ўқувчилари дарсларга мустақил тайёрланиши учун уларга олдиндан (АҚШга ўхшаб) ижарага ноутбук ва нетбуклар тарқатиш керак, унда бутун курснинг дастурлари, дарсликлари ва маъруза матнлар, адабиётлари жойлашган бўлиши керак.Талабалар бўлажак дарслар ва ҳар кейинги дарсга олдиндан мустақил тайёрланиб келиш ва ўқитувчи дарсни савол-жавоблардан бошлаши ва кейин талабаларга тушунмаганини тушунтириш ва билимларини ишлатиб, бой бўлишга ўргатиши керак. Биз Олий Таълимда ва айниқса педагогика мутахассисликларида 2000 йилдан бошлаб маъруза матнлар технологиясини киритганмиз. Шу технологияларни ривожлантиришимиз керак.

Еттинчидан, Муҳтарам Президентимиз қарорларидаги «бир миллион дастурчи тайёрлаш лойиҳаларига» йўл харита тузиб, барча туман ва шаҳарларда 205 та IT мактабларида сифатли дастурчиларни тайёрлаб, пандемия ва уруш шароитида масофадан онлайн ишга жойлаштиришимиз зарур. Дастурчиларни иш ҳақи Европада 10-20 баробар юқори. Мисол учун ТДИУ талабаси Умид Аҳмедов олдин MACROSOFT компаниясига сунъий интеллект технологияси бўйича йилига 180 минг доллар маош билан масофадан ишга жойлашди, бугун Данияда шу компания филиалининг раҳбари ва иш ҳақи анчага ошган. Яна бир мисол, Мирзо Улуғбек туманидаги IT паркда программистлар АҚШ катта юк автомашиналари логистикасини тузишади ва 50 минг доллардан кўпроқ маош олишади. Хитой ва Ҳиндистон ҳар йил мактаб дастурчиларини хорижга ишга масофадан жойлаб, камбағалчилигидан қутулди! Рақамли технологияларни (10та) ва IT дастурлаш маҳсулотларини ўқитишни тезда 205 та мактабларда ҳокимият ва маҳалланинг 5 нафар раҳбарияти кучли назорати олишлари керак.

Саккизинчидан, шуни эсда тутиш керак, буюк боболаримиз Ал-Хоразмий, Беруний 11 йил мактабда ўқимаган (бугунга ўхшаб ҳашаматли бино ва спорт комплекслар бўлмаган), бўлсада туғилганида уларни ўйлаш тезлиги, хотираси, мантиғи 100 баробар кучли бўлган. Ақлли тиббиёт ақлли болаларнинг туғилиши ва қобилияти ўсишига ёрдам бериши шарт.

Тўққизинчидан, бугун ҳоким ва раҳбарларнинг таълим тизимидаги ҳисоботлари асосан қурилган ва таъмирланган боғча ва мактаблар харажати билан тузилмоқда. Бу харажатлар қурувчиларга бериляпти ва кўпинча 50 фоиздан ошиқ. Таълим сифатига эса асосан ўқитувчиларнинг сифати ва иш ҳақи, ўқув адабиётларининг мазмуни, компьютерлаштириш ва онлайн ўқитиш харажатларига катта таъсир қилади ва уларни кескин кўтариш керак.

Ўнинчидан, ҳокимият, маҳалла, масжид, мактаб, соғлиқни сақлаш в.б. иш ҳақларини таълим сифатига, камбағаллар, гастербайтерлар, оғир жисмоний меҳнат билан пандемияда саломатлигини йўқотганларнинг қисқариши, оилаларнинг соғлом умри узайишга, ақлий меҳнат (ИКТ ва ЭТ) билан оила даромадлари ошишига тўғридан-тўғри боғлаш керак.

Ушбу таклифларимизни мутасади идоралар ўрганиб чиқиши ва тегишли чора-тадбирлар белгилаб, йўл харитаси тузиб, мамлакатимизда таълимнинг янги сифат даражасига кўтарилишига қаратилган тадбирларни ишлаб чиқиб, амалиётга жорий қилинишини сўраб қоламиз.