“Singapur mo'jizasi”ning siri

Singapur – “mo'jizakor yurt”, “Osiyo yo'lbarsi” atamalari bilan atalishi bejiz emas. O'tgan asrning 70-yillariga qadar eng qashshoq davlatlardan biri sanalgan ushbu davlat qisqa fursat ichida dunyodagi eng taraqqiy etgan davlatlar  qatoriga qo'shildi.

Janubiy Sharqiy Osiyoda joylashgan ushbu davlat bor-yo'g'i 733,2 km² maydonga ega. U dastlab 1951 yilda Britaniya imperiyasi tarkibida avtonom davlat sifatida vujudga kelgan. 1963 yilda esa Malayziya bilan yagona federatsiyaga birlashgan va faqatgina 1965 yilga kelib Malayziyadan ajralib chiqib, o'zining to'liq mustaqilligini e'lon qilgan edi.

Albatta, o'ta qoloq, “uchinchi” dunyo mamlakatining qisqa vaqt ichida rivojlangan davlatlar qatoriga qo'shilishiga turli omillar sabab bo'ldi. Bunda, ayniqsa, mohir va donishmand etakchi, atoqli davlat va siyosat arbobi Li Kuan Yuning xizmatlari juda katta. Aynan uning keng qamrovli islohotlari tufayli Singapur shu darajaga yuksak taraqqiyot cho'qqisiga erishdi. To'g'ri tanlangan strategiya va unga mos ravishda amalga oshirilgan aniq taktika o'z samarasini berdi.

Taraqqiyotning drayverlari sifatida moliya, transport xizmatlari, logistika, shaharsozlik, sog'liqni saqlash, raqamli iqtisodiyot va ilg'or texonologiyalarni rivojlantirish kabi 7 ta asosiy yo'nalishning tanlab olinganligi pirovard natijada islohotlarning ulkan muvaffaqiyatini ta'minladi.

Li Kuan Yu hukumatining iqtisodiy rivojlanish strategiyasi Singapurni avvaliga Janubiy-Sharqiy Osiyoning, vaqt o'tib esa global moliyaviy va tijorat markaziga aylantirish, shuningdek, xorijiy investorlarni keng jalb qilishga asoslangandi. Chunki, mamlakatda belgilangan islohotlarni o'tkazish uchun etarlicha mablag' zarur edi. Shu maqsadda xorijiy tadbirkor va sarmoyadorlarga turli imtiyozlar berildi va shu tariqa ular mamlakatga faol jalb qilindi.

“Biz har bir investorni quchoq ochib kutib oldik. Ular ishlab chiqarishni yo'lga qo'yishlari uchun barcha sharoitlarni muhayyo qildik”, deb yozgan edi Li Kuan Yu. Haqiqatan ham, mamlakat rahbariyati investorlar ishonchini qozonish ko'p harakat qildi va oxir-oqibatda bunga erishdi.

Parallel ravishda Li Kuan Yu hukumati korruptsiyaga qarshi qonunlar qabul qilish masalasiga ham jiddiy e'tibor qaratdi va bu borada qat'iy choralar ko'rdi. Avvalo, korruptsiyaga qarshi kurashish borasida “Korruptsiyaning oldini olish to'g'risida”gi hamda “Korruptsiya, giyohvand moddalar savdosi va boshqa og'ir jinoyatlar to'g'risida”gi 2 ta muhim qonun qabul qilindi. Shu bilan birga, mamlakatda aholi o'rtasida korruptsiya qarshi kuchli mentalitet shakllantirildi va bu jarayon jamoatchilik tomonidan to'liq qo'llab-quvvatlandi.

Ushbu qat'iy chora-tadbirlar natijasida Singapurni korruptsiya botqog'idan olib chiqishga muvaffaq bo'lindi. Hozirda Singapur korruptsiyadan eng xoli mamlakatlar kuchli beshtaligidan mustahkam o'rin olgan. Jumladan, “Transparency International” xalqaro nohukumat tashkiloti tomonidan 2020 yil uchun e'lon qilingan reytingda Singapur korruptsiyani idrok qilishda eng past ko'rsatkichli mamlakatlardan biri sifatida dunyo miqyosida 3-o'rinda (Daniya va Yangi Zelandiyadan keyin) qayd etildi. Boshqa tashkilotlar reytinglarida ham bu borada eng peshqadamlar qatorida turadi.

Hozirda Singapur yuksak darajada taraqqiy topgan davlat sifatida o'zida ulkan iqtisodiy, moliyaviy va inson kapitalini mujassam etmoqda. Aholisi salkam 6 million kishini tashkil qilayotgan mamlakatda yalpi ijtimoiy mahsulot hajmi 379 milliard dollarga teng bo'lib, yillik daromad har bir fuqaroga 65 ming dollarga yaqin.

Singapur mamlakatimiz mustaqilligini 1992 yil 27 dekabrda tan olgan. Diplomatik aloqalar 1997 yil 8 aprelda o'rnatilgan. O'tgan yili diplomatik munosabatlar o'rnatilganining 25 yilligi keng nishonlandi.

O'zbekiston–Singapur o'rtasidagi ikki tomonlama munosabatlarning shartnomaviy-huquqiy bazasini 14 ta hujjat tashkil qiladi, ulardan 6 tasi davlatlararo va hukumatlararo, 6 tasi idoralararo va 2 tasi tarmoqlararo hujjatlardir.

Ikki mamlakat xalqaro tashkilotlar doirasida ham faol hamkorlik qilmoqda. Singapur BMT Bosh Assambleyasi tomonidan O'zbekiston tashabbusi bilan qabul qilingan bir qator rezolyutsiyalarni qo'llab-quvvatladi. O'z navbatida, O'zbekiston ham BMTning turli tuzilmalarida Singapur nomzodini qo'llab-quvvatlab kelmoqda.

Ikki mamlakat o'rtasida o'zaro savdo ayirboshlash hajmi dinamikasi doimiy o'sishda bo'lib, 2017 yildagi 92,6 million dollardan 2022 yilda 143 million dollar (eksport – $105 mln., import – $38 mln)ga  etdi.

Singapurga, asosan, qora metallar va ulardan yasalgan jihozlar, qurilish materiallari, xizmatlar va boshqalar eskport qilinmoqda. Import tarkibini esa, xizmatlar, kauchuk, rezina va undan yasalgan jihozlar, optika mahsulotlari va instrumentlar, mexanika jihozlari, to'qimachilik mahsulotlari va boshqalar tashkil qiladi.

Singapurning mamlakatimiz iqtisodiyoti kiritayotgan investitsiyalari hajmi ham yildan yilga o'sib bormoqda. 2016–2022 yillarda Singapurning investitsiyalari jami 700 mln dollarni tashkil etgan.

Lekin bu raqamlar mavjud imkoniyatlar darajasidan ancha past bo'lib, hali birgalikda ko'plab istiqbolli loyihalarni yo'lga qo'yish mumkin.

Ikki mamlakat o'rtasida madaniy-gumanitar sohada delegatsiyalar almashinuvi muntazam ravishda amalga oshirilmoqda. Chunonchi Singapur ijodiy jamoalari Samarqandda bo'lib o'tgan “Sharq taronalari” musiqa festivallarida doimiy ravishda ishtirok etib kelmoqda.

Ta'lim sohasi o'zbek-singapur hamkorligining eng istiqbolli yo'nalishlaridan biri hisoblanadi. 2008 yildan beri Toshkent shahrida Singapur menejmentni rivojlantirish instituti (MDIS)faoliyat yuritmoqda. 2021 yilda Singapurdagi Texnologiyalar menejment va kommunikatsiyalar Akademiyasining Toshkent shahridagi filiali tashkil etildi.

Bundan tashqari, O'zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Davlat boshqaruvi Akademiyasi hamda Singapur Milliy universiteti tizimidagi Li Kuan Yu Davlat siyosati maktabi, shuningdek, Singapur Davlat xizmati kolleji bilan hamkorlik aloqalari o'rnatilmoqda.

Dastlabki kelishuvga ko'ra, 2023 yil mobaynida 200 nafarga yaqin davlat xizmatchilari, shuningdek, 15 nafar akademiyaning professor-o'qituvchilari va ilmiy tadqiqotchilari yuqoridagi ta'lim muassasalarida malaka oshiradi va stajirovkadan o'tadi.

Shu bilan birga, madaniy-gumanitar sohada, shuningdek boshqa ko'plab loyihalar ham amalga oshirilmoqdaki, ular ikki mamlakat taraqqiyotiga xizmat qilmoqda.

Prezidentimiz Shavkat Mirziyoevning Singapurga davlat tashrifi tarixiy ahamiyatga ega bo'lib, ikki tomonlama aloqalarni sifat jihatidan yangi pag'onaga olib chiqishga xizmat qiladi. Zero, tashrif doirasida bir necha milliard dollarga yaqin qo'shma loyihalar imzolandi.

Ishonchim komilki, ushbu tarixiy tashrif kelajakda ikki mamlakatning yanada yaqin aloqalarida yangi bosqichni boshlab beradi. Ayniqsa, O'zbekistonning tashqi siyosatini diversifikatsiya qilish, jahonning muhim va strategik hisoblangan Janubi-Sharqiy Osiyo mintaqasiga jadal kirib borishiga xizmat qiladi.

Qodir JO'RAEV,

Oliy Majlis Qonunchilik palatasi deputati,

"Adolat" SDP fraksiyasi a'zosi