Islohotlar soliq yuki kamayishiga xizmat qilmoqda

So‘nggi yillarda mamlakatimiz soliq tizimida keng ko‘lamli islohotlar amalga oshirildi. Natijada soliq sohasida mutlaqo yangi — adolatli, shaffof va izchil tizim yaratildi. O‘tgan yetti yilda soliq tizimini isloh qilishga qaratilgan bir qator muhim hujjatlar qabul qilindi.

Yangi tahrirdagi Soliq kodeksi qabul qilinib, unda to‘g‘ridan-to‘g‘ri qo‘llanuvchi normalar joriy etildi. Soliqlar soni 13 tadan 9 taga kamaytirildi. 2026 yilga borib iqtisodiyotda soliq yukini 25 foizgacha kamaytirish maqsad qilingan.

Jadal islohotlar natijasida soliq yuki bosqichma-bosqich kamaytirilmoqda. Qonunchilikda soliq to‘lovchilar qarzini debitor tashkilotlardan undirish hamda ulardan ortiqcha to‘lov olish ko‘rinishidagi soliq undirish tajribasiga chek qo‘yildi. Bu kabi holatlar qayd etilgan taqdirda ortiqcha to‘lov summasini qaytarish bilan birga, har bir kechiktirilgan kun uchun foiz to‘lash tartibi huquqiy normalar orqali amaliyotga kiritildi.

Soliqlarni to‘lashni kechiktirish yoki bo‘lib-bo‘lib to‘lash imkoniyatini taqdim etish vakolati davlat soliq xizmati organlari va Xalq deputatlari mahalliy kengashlariga berilganligi tadbirkorlarni qo‘llab-quvvatlash imkoniyatlarini kengaytirdi.

Soliq imtiyozlari berish faqat qonun bilan berilishi qa’tiy qilib belgilab qo‘yildi. Ayniqsa, kodeksga yangi tushuncha “Vaqtinchalik soliq imtiyozlari” moddasi kiritilishi soliq to‘lovchilarga imtiyoz taqdim qilishda muhim qadam bo‘ldi.

Vaqtinchalik soliq imtiyozlarining joriy qilinishi pandemik inqiroz oqibatida jahon iqtisodiyotida yuzaga kelgan ishlab chiqarish va iste’mol hajmlarining keskin qisqarishi, global ishlab chiqarish zanjirlari va savdo aloqalarining izdan chiqishi, dunyo moliya bozorlarida xomashyo tovarlari narxining barqaror emasligi kabi salbiy omillar ta’sirini yumshatishga, mamlakatimizda iqtisodiyot tarmoqlari va sohalarining uzluksiz ishlashini ta’minlash, aholi daromadlari keskin pasayib ketishining oldini olishga xizmat qilmoqda.

Shuningdek, soliq yukini kamaytirishga qaratilgan islohotlarni davom ettirgan holda soliq va budjet siyosatining 2023 yilga mo‘ljallangan asosiy yo‘nalishlari qabul qilinib, unga ko‘ra qo‘shilgan qiymat solig‘i stavkasi 15 foizdan 12 foizgacha pasaytirildi. Jami daromadi ilk marta 1 mlrd so‘mdan oshgan tadbirkorlik subyektlari uchun 1 yil davomida jami daromadi ilk marta 10 mlrd so‘mdan oshgan tadbirkorlik subyektlari uchun esa 2 yil davomida foyda solig‘i stavkasi 2 baravarga ya’ni 7,5 foizga pasaytirildi.

Shu bilan birga, Respublikamiz hududlari rivojlanishida tafovutlar oldini olish maqsadida 11 ta viloyatdagi 47 ta “sharoiti og‘ir” bo‘lgan tumanlar ruyxati aniqlanib, ularda davlat ro‘yxatidan o‘tgan va ushbu hududlarda faoliyat yuritadigan yangi tashkil etilgan tadbirkorlik subyektlariga (yirik soliq to‘lovchilar bundan mustasno) soliq imtiyozlari berildi. Yangidan tashkil etilgan tadbirkorlik subyektlari uchun aylanmadan olinadigan soliq stavkasi hamda yuridik shaxslardan olinadigan yer va mol-mulk soliqlari hisoblangan summadan 1 foiz miqdorida to‘lanishi belgilanmoqda.

Prezidentimizning tegishli farmoni bilan 2023 yil 1 yanvardan 2026 yil 1 yanvarga qadar Respublika hududlarining to‘rtinchi toifasiga kiritilgan 40 ta tumanlarda faoliyat yuritadigan tadbirkorlar aylanmadan olinadigan soliq, mol-mulk va yer solig‘i hamda yakka tadbirkorlar uchun qat’iy belgilangan soliq bo‘yicha kamaytiruvchi koeffitsiyentlarni qo‘llagan holda to‘lashlari, hududlarining beshinchi toifasiga kiritilgan 20 ta tumanlarda faoliyat yuritadigan tadbirkorlar foyda, aylanmadan olinadigan va ijtimoiy soliqni hamda mol-mulk va yer solig‘ini hisoblangan summaning 1 foizi miqdorida to‘lashlari, shuningdek yakka tadbirkorlar qat’iy belgilangan soliqni to‘lashdan to‘liq ozod etilishi belgilandi.

Soliq va yig‘imlar adolatli bo‘lishi hamda fuqarolarning konstitutsiyaviy huquqlarini amalga oshirishiga to‘sqinlik qilmasligi yangi tahrirdagi Konstitutsiyamizning 63-moddasida belgilanishi soliq qonunchiligini yanada takomillashtirishga huquqiy asos bo‘ladi.

Bu borada soliq qonunchiligada imtiyozlar va preferensiyalar berish tartibini qayta ko‘rib chiqish, tadbirkorlik sub’ektlarning o‘z ishlab chiqarishlarini yanada kengaytirishni rag‘batlantiruvchi soliq stavkalarini belgilash, ularga yangi texnologiyalarni joriy etishda qulayliklar va yengilliklar yaratish, kelgusida soliq bazasining salmoqli kengayishiga va budjet daromadlari tushumlarining keskin oshishiga xizmat qiladi.

Abdug‘ani UMIROV,

Oliy Majlis Qonunchilik

palatasi deputati