Insonlar hayotiga vaksina qanchalik zarur?

Barchamizga maʼlumki, ayni davrda koronaviruslar oilasiga mansub bo‘lgan СOVID-19 virusli infeksiyasi dunyo aholisining  sog‘lig‘iga jiddiy tahdid solmoqda.  Mazkur kasallik ilk marotaba 2019-yilda Xitoyning Uxan shahrida qayd etilgan kundan eʼtiboran o‘tgan davr mobaynida keng tarqalib, insoniyat turmush tarziga ham o‘zining sezilarli taʼsirini o‘tkazdi.

Albatta, jahonda kuzatilgani kabi O‘zbekistonda ham o‘z vaqtida ushbu kasallikni oldini olish va uni bartaraf etish choralari ko‘rildi. Lekin afsuski, xalqaro maydonda yuzaga kelgan pandemiya holati bizning Respublikamizni ham chetlab o‘tmadi.

Hukumatimizning fuqarolar salomatligini saqlash va mazkur pandemiyadan aholimizni imkon qadar kam talafotlar bilan olib chiqishga qaratilgan qator chora-tadbirlariga qaramasdan diyorimizda ilk bor 2020 yilning bahorida qayd etilgan koronavirus infeksiyasi xalqimiz orasida ayni davrda ham saqlanib qolmoqda. O‘tgan vaqt ichida mazkur ofat tufayli yuzaga kelgan yo‘qotishlar va iqtisodiy-maʼnaviy zararlar bilan bir qatorda kasallikka qarshi kurashish va uni oldini olish borasida bir qator tajribalarga ham ega bo‘lindi.

Hozirda dunyo va yurtimiz tibbiyotida erishilgan tajribalar asosida yurtimizda karantin joriy etilgan bo‘lib ayni kasallikni bartaraf etishga qaratilgan izchil choralar ko‘rilmoqda.

Lekin afsuski, joriy etilgan karantin qoidalari va ko‘rsatmalarga ba’zi o’rinlarda fuqarolarimiz tomonidan amal qilinmayotganligi kasallikni tobora avj olishini taʼminlab uni bartaraf etishga qaratilgan ishlar samarasini kechiktirmoqda. Natijasida ushbu fuqarolarimiz va atrofdagilarning ham sog‘lig’iga zarar yetib baʼzan ularni hayotdan ko‘z yumushlariga sabab bo‘layotganligi achinarli holatdir.

Masalan: mutaxassislar tomonidan bugungi davr tibbiyotining yutug‘i deya eʼtirof etilayotgan vaksinalarga ayrim fuqarolarimiz tomonidan ishonch bildirilmayotganligi va noto‘g‘ri gumonlarga kelinayotganligi holatlari uchrab turgani ayni haqiqat.

Bu esa bugungi og‘ir vaziyatda o‘z fuqarolarining sog’ligi va hayotini saqlash maqsadida ommaviy emlashni tashkil etayotgan davlatimiz siyosatiga turli eʼtirozlarni yuzaga keltirmoqda. Menimcha, bunga sabab fuqarolarimizda mavjud vaksinalar va uni qo‘llash jarayonlariga oid tushunchalarning to’laqonli shakllanmaganligi bilan bog‘liq.

Misol uchun bugun fuqarolarimizda vaksina o‘zi nima va u qanday taʼsir ko‘rsatadi? Bizga vaksina nima uchun kerak? Bundan nima foyda?... Kabi bir qator savollar yuzaga kelayotganiga guvoh bo‘lmoqdamiz.

Keling, shu o‘rinda yuqoridagi savollarga sohadagi yetuk mutaxassislar tomonidan berilayotgan javoblarga eʼtibor qaratsak (garchi ayni davrda internet, televideniya va radio kanallari orqali ushbu masala yuzasidan ko‘rsatmalar berilishi ancha faollashgan bo‘lsa ham yana bir eslatma zarar qilmaydi!).

Vaksina­­ bu yuqumli kasalliklarning oldini olish va davolashda eng samarali vosita hisoblanadi. Ayniqsa, bugungi kundagi virusli infeksiyalarga qarshi organizmda immunitet hosil qilishdan undan samarali vosita yo‘q. Uning taʼsir etishini tahlil qiladigan bo‘lsak, birinchi navbatda, tuzilishi bilan tanishib chiqishimizga to‘g‘ri keladi. Masalan, MRNK vaksinalari virusning matritsa RNKsi nomli genetik kodning kichkinagina bo‘lagini qo‘llaydi (Pfizer va Moderna shular jumlasidandir). Vektorli virus vaksinalari esa koronavirus genomining bir qismini o‘z ichiga olgan DNKga ega. U sizga nojo‘ya taʼsir ko‘rsatmasligi uchun zarari kam bo‘lgan virusga qo‘shilgan. Oxford vaksinasi shunday tayyorlangan. Rossiyaning Sputnik vaksinasi ham shunga o‘xshash. DNK va MRNK hujayralaringizga ko‘plab mayda oqsil nayzachalarini ishlab chiqarishni buyuradi. Bu nayzachalar aslida koronavirus tashqi tomonida bo‘ladi, lekin yolg‘iz holda ular xavfsiz bo‘lib, sizga virusni yuqtirmaydi. Organizmda korona virusga qarshi himoya choralari ko‘riladi. Yaʼni organizmga ushbu oqsil zarrachalari tushgandan so‘ng unga qarshi hujum eʼlon qilinadi va u bilan kurashuvchi hujayralarimiz virusni tanib oladi. Shu sababli ham organizmimiz haqiqiy koronavirus kelganda uni taniydi va tanamizga kiritmaslik vazifasini bajaradi.

Sodda til bilan aytganda vaksina orqali emlanish bilan biz o‘zimiz va atrofimizdagilarning salomatligini har taraflama saqlab qolamiz.

Shuni aytib o‘tish kerakki, emlash jarayonidan so‘ng, baʼzi yengil asoratlar kuzatilishi mumkin. Masalan, bosh og‘rig‘i yoki haroratning ko‘tarilishi kabilardir. Bu aslida normal holat hisoblanib, sizning kasal bo‘lganingizni emas, balki tanangiz vaksinaga nisbatan yaxshi javob berayotganligidan, yaʼni sizda kasallikka qarshi immunitet hosil bo‘layotganligidan darak beradi.

Bugun imkon qadar ertaroq koronavirusga qarshi emlanish eng to’g’ri yo’l va biz uchun har qachongidan ham muhimdir.  Ayniqsa, hozirda ushbu vaksinalarni jahonning rivojlangan davlatlaridan olib kelib, maxsus sharoitlarda saqlagan holda yutimizdagi har bir klinikalarga yetkazib berish va vaksinatsiya jarayonlariga salmoqli mablag‘larning sarf etilayotganligiga qaramay bepul emlashning yo‘lga qo‘yilganligi bizning eng katta yutug‘imiz deyishimiz mumkin.

Sababi dunyoda yuz berayotgan jarayonlarga eʼtibor qaratsak, hali ham ayrim mamlakatlarga vaksinalar yetib bormayotganligi va hattoki vaksina talab qilib o‘z hukumatlariga qarshi norozilik chiqishlarini qilayotgan xalqlarga guvoh bo’lamiz.

Bizda esa mavjud ofatga qarshi dunyo tibbiyotining yutuqlariga, hukumatimizning milliardlab  mablag‘lar sarf etib amalga oshirayotgan beg‘araz chora tadbirlariga shubha bilan qarab, jamiyatda vaksinalar haqida salbiy fikrlarni yuzaga keltirayotgan yurtdoshlarimizning borligi achinarli holdir.

Shu kabi asossiz salbiy fikrlarni urchitib aholi orasida shubha-gumonlarni yuzaga keltirayotganlarga “Agar vaksina insonlarning zarariga ishlaganda, shuncha sarf xarajatlarning, ovoragarchilikning nima keragi bor edi, nega asossiz fikrlarni dastak qilmoqdasiz, maqsadingiz nima?” – degim keladi.

Shu o‘rinda men Toshkent Tibbiyot Akademiyasi talabasi sifatida aytishim mumkinki, bizning akademiyamizda shaxsan rektorimiz Alisher Shodmonov, prorektorimiz Turdiqul Bobomuratov, dekan o’rinbosari Surayyo Rustamova va boshqa ustozlarimiz vaksina olish jarayonlarini shaxsan o’zlari boshlab, o’rnak bo’lishdi. Ayni vaziyatda savol tug’iladi: agar haqiqatdan ham vaksina zarar bo‘lganda, ular tibbiyot xodimi, mutaxassis bo‘la turib, vaksina olishdan bosh tortgan bo‘lishmasmidi?

Azizlar, men bugun bir yurtdoshingiz, bo’lajak shifokor sifatida iltimos qilardimki, o‘z sog‘lig‘ingizga befarq bo‘lmang. O‘zingiz uchun o‘zingiz masʼulsiz, ayni sharoitda esa siz o‘zingizning salomatligingizni saqlash orqali barcha yurtdoshlarimiz, yaqinlaringizning hayotini ham saqlab qolgan bo‘lasiz! Ayniqsa, ushbu vaksinalarni olish hozirda bepul va yurtimizdagi barcha klinikalarda mavjud, uzoqqa borishning hojati yo‘q!

Ha, aytgancha, talabalar uchun yana bir shu kunlardagi muhim yangilik: endi ular emlanish orqali birinchi navbatda, o‘z sog‘liqlarini himoya qilsalar, ikkinchidan, kontrakt to‘lovlarining 10% chegirmasiga ega bo‘ladilar. Bunday ulkan imkoniyatlar uchun biz avvalo, Allohimga behisob shukronalar keltirib, biz uchun qayg‘urayotgan davlatimizdan va salomatligimiz yo’lida tinimsiz mehnat qilayotgan soha vakillari, shifokorlardan minnatdor bo‘lmog’imiz darkor.

Agar bugun har bir yurtdoshimiz joriy etilgan karantin qoidalariga rioya qilgan holda mavjud imkoniyatlardan oqilona foydalansalar, birgalikda barcha sinovlarni yengib o’tib, sog’lom va mehnatkash xalqimiz bilan yurtimiz taraqqiyoti bardavomligiga erishamiz. Zero, ahli ilm egalari aytganlaridek: “El sog‘lig‘i-yurt boyligi”.

Muxiddinova Fazilat Muzaffar qizi,

"Yosh adolatchilar qanoti" faoli