Бўлар бола бошидан..

-Туринг жаноб, сизни буюк ишлар кутмоқда.

Франциянинг биринчи консули, Франция императори, моҳир давлат арбоби Наполеон Бонапартни болалик чоғларида эрта тонгда айнан шу сўзлар билан уйқудан уйғотишгани кўпчилигимизга сир эмас. Психологларнинг фикрича бу каби усуллар болани кун бўйи кўтаринки кайфиятда юришига, бола онгида ўзига нисбатан ишонч ҳиссини орттириб, атроф-муҳитдан норозилик кайфиятидан кўра миннатдорлик туйғуларини қабул қилиб олиш каби кўникмаларни шакллантиришга кўмаклашар экан. Табиийки бу ҳолат боланинг ўз кучига, матонатига суянган ҳолда таълим олишига, эртанги кунига, келажагига ҳам ўз таъсирини ўтқазмай қолмайди.

Келинг, бугун биз атрофимизда тўлиб тошиб ётган ижтимоий-сиёсий аҳамиятга молик муаммоларни бир четга суриб, одатий ҳаётда, болаларимизни қандай уйғотаётганимиз, билим олишлари учун илм масканларига қандай кузатаётганимиз ҳақида гаплашамиз. Ваҳоланки, биз бугун дуч келаётган кўплаб баҳсли жараёнларнинг аксарияти айни шу сизу-биз унчалик ҳам назарга олавермайдиган арзимас ҳолатлар ҳосиласидир. Хўш, айтингчи сиз бугун болангизни буюк ишлар сари, бир пиёла иссиқ чой, ширмой нону, ширин сўзингиз билан кузата олдингизми?

Фарзандларимизни мактаб биносидан ичкарига кузатар эканмиз, баъзан ўзидан ҳам каттароқ сумкасини қўлтиқлаганча мактабга мудрабгина базўр судралиб келаётган болакайларга кўзимиз тушади. Зил-замбил папкасини истамайгина ортмоқлаб келаётган болакайнинг йўл-йўлакай кавшаниб келаётганини кўриб таъбингиз баттар хира бўлади. Мактабга кеч қолмаслик учун уйқудан уйғонган-у, апил-тапил кийиниб мактабга чопиб келаверган. Тўғри замона зайли. Бугунги кунда рўзғор тебратиш учун баъзи бир оилаларда ота ҳам она ҳам тенгма-тенг ишлашларига тўғри келади. Тирикчиликнинг айби йўқ. Бироқ ҳали катта ҳаётга тўлақонли тайёр бўлмаган болаларга ҳам қаров, парвариш сув ва ҳаводек зарур. Ишнинг ортидан қувиб ўтаётган кунларимиз силсиласида келажагимиз эгалари бўлмиш ёш авлоднинг эртанги ёрқин истиқболи ҳам ҳавога соврулмаяпдимикин? Бепарволигимиз, бўлаверадиларимиз ортидан бугун арзимасгина бўлиб кўринаётган икир-чикирлар, эртамиз учун анча-мунча бош оғриқларимизга замин тайёрламаётганмикин?

Сожида Тоҳирова мактаб ўқитувчиси: -Ҳозирги кунда кўпгина ота-оналаримиз ишлашларини баҳона қилиб, болаларини бутунлай қаровсиз қолдиришган. Баъзилари ҳатто болаларини уйғонмаслариданоқ ишга кетишади. Тўғри уларни шунга яраша етарлича, ҳатто керагидан ортиқ сабаблари бор. Бироқ бу уларни фарзандлари тарбиясига бепарво бўлаётганларини умуман оқламайди. Кўпчилик ота-оналар билан шу важ юзасидан тортишиб қоламиз. Улар бўлса, болаларининг кундалик харажатлари учун етарлича пул қолдириб кетаётганликларини рўкач қилиб ўзларини оқлашади. Ваҳоланки айни шу пул масаласи сабаб ҳам, уларнинг болалари мактабга ўқиш учун эмас, худди овқатланиш учун келишаётганга ўхшайди. Сабаби оддий. Эрталаб шоша-пиша туради, кийинади. Дастурхонда тонги нонушта ўрнида пул. Пулни олади-ю, мактабга билим олиш истагидамас, энг аввало қоринни тўйдириш мақсадида келади. Бўш қоп тик турармиди. Оч қоринга билим чикора. Айтаверсанг адоғи йўқ. Бундай болаларни нечтасини дарсга ошхонадан базўр судраб олиб чиқиб кетамиз. Ҳўп амаллаб нонуштасини қилиб олди ҳам дейлик, лекин айнан ўша болалар бошқа дарс соатларида ҳам ошхонадан бери келишмайди. Сабаби оддий. Худди тонги нонушта бўлмаганидек, дарсдан сўнг уйга боргани билан тушлик ҳам йўқ. Кўча-куйдаги озиқ-овқатлар мактаб ошхонасидан кўра анча қиммат. Агар мактабда тўйиб олмаса кечки овқатгача яна оч қолади.

Шунинг учун ҳам бу масалага панжара ортидан қараш хато. Аслида болаларимизни лаёқатсиз бўлиб кетаётганларига ҳам айнан мана шумасала, ота-оналарнинг бепарволиклари, болаларини жуда эрта қаровсиз қолдираётганлари сабаб деб биламан. Кўп кузатаман. Ота-онаси боласига вақт ажратадиган, ишли бўлса ҳам одатдагидан эртароқ туриб боласига қараб, оғзига бир пиёла иссиқ чойини тутиб, тонги насибасини оила дастурхонида едириб, сўнгра мактабга кузатиб қўядиган болалар билан, етарлича парвариш қилинмаётган болалар ўртасида осмон билан ерчалик фарқ бор.

Жаннатой Рўзибоева,
ЎзДЖТУ Халқаро журналистика талабаси.