Р.Давлетов: тадбиркорга шароит яратинг ва уни тинч қўйинг

Адлия вазири Русланбек Давлетов Адлия вазирлиги томонидан ишлаб чиқилаётган Тадбиркорлик кодекси, тадбиркорликка оид қонунчиликдаги муаммоларни таҳлил қилиб берди.

– Президентимиз Шавкат Мирзиёев тадбиркорнинг дарди билан яшамаган раҳбар сиёсатни тушунмаган раҳбар бўлади, деб жуда тўғри таъкидлаган, – дейди Р.Давлетов. - Ҳамма битта нарсани тушуниши керакки, тадбиркорликнинг асосий моҳияти – бу фойда олиш, самарадорлик ва олинган фойдани яна инвестиция қилишдан иборат. Яъни тадбиркор фойдани қанча кўп олса, шунча кўп инвестиция қилади ва бу иқтисодиётнинг ўсишига хизмат қилади. Бундан эса тадбиркорнинг ўзи ҳам, халқ ҳам, давлат ҳам манфаатдор бўлади.

Тадбиркор эркин фаолият юритиши учун нима керак? Агар у бюрократияга кўмилиб кетса, ишини ким қилади?

Масалан, Японияда тадбиркорнинг қўлида биттагина Савдо кодекси бўлади, у фақат шунга кўра ўз ишини олиб боради.

Демак, тадбиркорга битта компакт, тушунарли ҳуқуқий меъёрлар тўплами зарур.
Айни пайтда бизда эса тадбиркорлик фаолиятини тартибга солувчи қонунчилик ҳужжатлари тарқоқ ҳолда ва ниҳоятда кўп миқдорда қабул қилинган. Хусусан, тадбиркорлик фаолияти билан боғлиқ 5000 га яқин норматив-ҳуқуқий ҳужжат мавжуд.

Ҳужжатларнинг ниҳоятда кўплиги улар ўртасида коллизияларни келтириб чиқариши мумкин. Зарур бўлган қонунчилик ҳужжатини топиш ҳамда амалда қўллаш қийинчиликларни келтириб чиқараётгани сир эмас.

Соҳани ҳуқуқий тартибга солишда замонавий тенденциялардан келиб чиқиб бўшлиқларни бартараф этиш зарурияти мавжуд, янги ижтимоий муносабатларни ҳуқуқий жиҳатдан тўлиқ тартибга солиш масаласи турибди. Масалан, “ўрта бизнес” мезонлари, инновацион тадбиркорлик ва электрон тижоратнинг кириб келиши (стартап-корхоналар, инновацион кластерлар, технологик парклар ва б.).
Тадбиркорлик кодексининг қабул қилиниши тарқоқ ҳолда ҳамда турли коллизиялар мавжуд бўлган қонунчилик ҳужжатларини ягона ҳужжатга бирлаштиради.

Тадбиркорлик соҳасидаги қонунчилик ҳужжатлари барқарорлаштириш, давлатнинг тадбиркорлик соҳасига аралашувини камайтириш, шунингдек, тадбиркорлик ҳуқуқи соҳасида ягона ёндашувни белгилашга хизмат қилади. Бу лойиҳа албатта жамоатчилик муҳокамасига тақдим этилади.

Бундан ташқари, давлат тадбиркорга шароит яратиб, электр, газ, сув, йўл, кредит беришдан ташқари унга зарур ҳуқуқий кафолатларни бериши, мулк дахлсизлиги, барқарорлик ва хавфсизликни таъминлаб бериши лозим.

Бу борада ҳозирги кунда асосий муаммолар аниқланиб, уларни бартараф этиш учун зарур чоралар кўрилмоқда. Биргина ер масаласини олайлик. Бу соҳада турли коррупцион туйнуклар, ноқонуний ер сотиш ва ёки ерни тадбиркордан олиб қўйиш амалиёти авж олиб бораётган эди.

Президент фармони мана шу муаммоларга чек қўйиш орқали тадбиркорларга ишончли, барқарор бизнес муҳитини яратишга ва тенг имкониятларни таъминлашга йўл очди.

Тадбиркорлик субъектлари ва давлат ўртасидаги муносабатларда давлат томонидан тартибга солиш ва назоратнинг аниқ чегараларини белгилаш ҳам жуда муҳим. Яъни тадбиркорлик фаолиятига аралашувни чеклаб, уларни тинч қўйиш керак. Бунда давлатнинг айрим функцияларини хусусий секторга ўтказиш, тадбиркорлик субъектларининг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларини ҳимоя қилишнинг самарали механизмларини ишлаб чиқиш зарур.

Сир эмаски, лицензия ва рухсатнома олиш кўплаб тадбиркорларимизни қийнаб келаётган эди. Чунки лицензия ва рухсатнома олишда тадбиркорлар кўплаб турли бюрократик тўсиқларга, ортиқча оворагарчилик, ҳаттоки коррупция ҳолатларига дуч келар эди. Адлия вазирлигига ҳам бу масалада кўплаб ариза ва шикоятлар тушган.

Ўтган йил август ойида Президентимизнинг “Лицензиялаш ва рухсат бериш тартиб-таомилларини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги фармони қабул қилинди. Шу асосда 104 лицензия ва рухсатнома бекор қилинди.
Махсус “Лицензия” ахборот тизими ишга туширилди. Эндиликда хабардор қилиш тизими орқали 15 кун ичида эмас 10 дақиқа ичида бемалол ишни бошлаш мумкин.
Шунингдек, соҳани тартибга солувчи ягона “Лицензиялаш, рухсат бериш ва хабардор қилиш тартиб-таомиллари тўғрисида”ги қонун қабул қилиниш жараёнида.

Адлия вазирлиги томонидан “тартибга солиш гильотинаси” усулини қўллаган ҳолда қонунчилик тизимлаштирилгани натижасида 2020 йил 500 га яқин, 2021 йил 400 га яқин Президент фармон ва қарорлари бекор қилинди. Шунингдек, 2 000 га яқин ҳукумат қарорлари ўз кучини йўқотган, деб топилди. Бу эса амалдаги қонунчилик базасини деярли 10 фоизга ихчамлаштиришга имкон берди.
Тадбиркорликни ривожлантириш мақсадида амалдаги қонунчилик нормалари танқидий қайта кўриб чиқилиб, аниқланаётган бюрократик тўсиқлар бекор қилинмоқда.

Тадбиркорликка доир қонунчиликдаги барқарорлик, қоидаларнинг аниқ ва ўзгармаслиги тадбиркорга ўз рискларни прогнозлаштириш, бизнесни режалаштириш ва ривожланиш кафолатларини беради. Давлатга бўлган ишончни мустаҳкамлайди. Шунинг учун ҳеч бўлмаса, яқин 10 йилликда қонунчилигимизда барқарорлик ва тизимлиликни таъминлаш лозим.

Тадбиркорларни қийнаётган яна битта масала – бу бевосита ҳудудлардаги бизнес учун яратилган муҳит. Яъни ҳудудларда, ҳар бир туман (шаҳар)да тадбиркорлик учун яратилган шарт-шароитнинг ҳолатини яхшилаш.

Жойларда тадбиркорлар учун яратилган шароитлар бўйича муаммоларни аниқлашнинг янги усули ишлаб чиқилди. Хусусан, “Business indicator” – ҳудудларнинг Бизнес рейтинги ишлаб чиқилди. Рейтинг жойларда тадбиркорлик учун яратилган шароитларни баҳолайди. Баҳолашда тадбиркорларнинг ўзи ҳам бевосита иштирок этади.

Юқорида айтилганидек, давлат ва тадбиркор бир мақсад йўлидаги ҳамкорлардир. Ҳамкорлар ўртасида ишонч бўлиши керак. Тадбиркорга ҳадеб нима қилишини ўргатиб, уни назорат қилиб, бюрократик тўсиқлар қўйилса, яъни давлат тадбиркорга ишонмаса, тадбиркор ҳам давлатга ишонмайди. Уни ҳамкор эмас, назоратчи, тепадан босим ўтказувчи, жазоловчи сифатида қабул қилади. Тартибларни айланиб ўтиб, давлатдан яширинишга ҳаракат қилади.
Шунинг учун тадбиркорга энг катта ёрдам – тенг шароит яратиш ва тадбиркорни тинч қўйишдир.

Адлия вазирлиги айнан шундай ёндашувни тарғиб қилади, уни қўллаб қувватлайди ва бошқа мутасаддиларни ҳам шунга чақиради.

Н.Абдураимова, ЎзА