Дунёни ўзгартирган ўн нафар аёл

Агар аёл ўзи истаса, кучли ғайрат ва салоҳият, сарҳадсиз илҳом ва рағбат соҳибаси бўлиши мумкин. Унинг эзгу ғоя ва мафкураси ҳатто тарих саҳифаларини бутунлай янгилаб юборишга қодир. Қуйида жаҳон тарихида ўз ўрнига эга бўлган айрим хотин-қизларни ёдга оламиз. Токи, бугун вояга етаётган ёки турли соҳаларда мувафаққиятли фаолият юритаётган опа-сингилларимиз буюк аёллардан илҳомланиб, юксаклик сари қадам ташлашга интилсин.

Улуғ салтанатнинг афсонавий ҳукмдори бўлган Клеопатра ўз салоҳияти, билими, ўзига нисбатан ишончи ёрдамида нафақат ҳукуматни оқилона бошқарган, балки Миср ҳудудини кенгайтиришга эришган. Гарчи Буюк Британиянинг мустамлакачилик сиёсати барча учун яхшиликка хизмат қилишини илгари сурган бўлсада, Қиролича Виктория ўз вақтида Англия ва унинг атрофида бирлашган давлатлар халқларининг дунёқарашини ўзгартиришга муваффақ бўлган. Виктория бошқаруви даври ихтиро ва техноген кашфиётларга бой бўлган, деб баҳоланади.

Елизавета II — Буюк Британиянинг қироличаси, мамлакатнинг олий бош қўмондони, Англия черковларининг олий ҳокими ва 15 мустақил давлатнинг монархи. 25 ёшида ҳукуматни бошқаришни бошлаган ҳамда ёши улуғлиги ва ҳокимият тепасида ўтирган вақти узоқлиги билан Англиялик монархлар орасида ажралиб турадиган бу аёл жаҳон тарихи айвонида мамлакатнинг обрўсини сақлаб қолишда давом этмоқда. “Мен сизларни урушга етакламайман ва қонунларни ҳам ёзмайман. Лекин ҳанузгача нимадир қилишга қодирман. Мен эски ороллар ва Бирлашган Қироллик халқига ўз садоқатим ва қалбимни туҳфа қила олишим мумкин”, деган қиролича ўз чиқишларидан бирида.

1762-1796 йилларда Россияни бошқарган Император Екатерина II империянинг чегарасини кенгайтира олди. Пруссия қироллиги, Россия империяси ва Габсбург монархияси томонидан Польша-Литва давлатлари ҳудудлари бўлиб олинишидан сўнг Россия ўз майдонининг ғарбий қисмни кенгайтирди. Россия жануб томонда Қора денгиз, Қрим ва Кавказнинг айрим қисмларини ўзига қўшиб олди. Екатерина II ушбу империяни бошқариши даврида давлат бошқаруви тизимида самарали ислоҳотлар амалга оширилди, маданият, санъатга қаратган эътибори туфайли империя Европанинг буюк мамлакатлари сафидан ўрин эгаллади. Унинг ўзи адабиёт, рассомчиликка қизиқарди ва француз маърифатпарвар олимлари билан ёзишиб турган.

Буюк Британиянинг яна бир кучли бошқарувчиси — Маргарет Тетчер “Темир аёл” тахаллуси билан эсланиши бежиз эмас. Узоқ йиллар мамлакатнинг Бош вазири лавозимида фаолият юритган Тетчер қаттиққўл ва эгилмас раҳбар сифатида Аргентина билан урушда ғалаба қозонилишига сабабчи бўлган. Вазир сиёсий ва иқтисодий ислоҳотларни амалга оширган, хусусан молиявий тизимни тубдан ўзгартиришга эришган. Маргарет давлат компанияларини хусусийлаштирган, эгилувчан меҳнат бозорини яратган ва ишсизлик даражасини камайтирган. “Иқтисодий эркинликсиз бошқа эркинликка эришиб бўлмайди”, “Уй аёлнинг диққат марказидаги, бироқ асло ҳаётини чегараламайдиган маскан бўлмоғи лозим”, “Мамлакатнинг бойлиги албатта ундаги табиий ресурсларга тақалиши шарт эмас, улар бутунлай мавжуд бўлмаганда ҳам давлат бой бўлиши мумкин. Унинг энг асосий ресурси инсондир. Давлат одамлардаги иқтидор ривожланиши учун асос яратиб бериши керак, холос” ва бошқа кўплаб иқтибослари ҳанузгача жаҳон сиёсатчиларининг ўзига хос тамойили сифатида хизмат қилади.

Франциянинг миллий қаҳрамони орлеанлик Жанна д’Арк тасаввурга сиғмайдиган даражада жасур қиз бўлиб, қироллик аскарларини бошқарган. Юз йиллик уруш даврида ном қозонган бу аёл уруш пайтида ингизларга асирга тушиб, бидъат ва хурофотда айблангач, шафқатсизларча ёқиб юборилади. Урушдан сўнг Жаннанинг номи бутунлай оқланган ва ҳатто 1920 йилга келиб, Жанна д’Аркнинг номи авлиёга тенглаштирилган.

Дунёни ўзгартиришга ҳисса қўшган хотин-қизлар ҳақида сўз юритганда яна бир франциялик аёл — Мария Склодовская-Кюри ҳақида тўхталмасликнинг иложи йўқ. Олима, фаннинг мувафаққиятли ва илғор вакиласи, педагог ва жамоат арбоби бўлган Мариянинг хизматисиз радиоактивлилик ва рентген нурлари ҳақида ҳали бери хабар топмаслигимиз ҳам мумкин эди. Кюри ҳам физика, ҳам кимё бўйича (бирданига икки марта ) Нобель мукофотини қўлга киритган ягона олима.  

Ҳиндистонлик Индира Гандининг ҳаёт йўли ва фаолияти аксарият сиёсатчи аёлларимизга ҳар томонлама ўрнак бўла олади. Ганди Ҳиндистонни камбағалликдан олиб чиқиб, бутун дунёга Ҳиндистон ўз ўрнига эга мамлакат ва у билан ҳисоблашиш лозимлигини исботлаб берди. Индира сиёсий арбоб, Ҳиндистон мустақиллиги учун курашган шахснинг фарзанди бўлган. У мунтазам равишда халқнинг ташвиши билан юрарди, уларни руҳлантирадиган нутқлари билан танилган эди. Оддий одамларнинг ҳақ-ҳуқуқини ҳимоя қиларди. Отасининг вафотидан сўнг мамлакат ҳукуматида юқори лавозимларда фаолият юритди. Унинг бошчилигида Ҳиндистон бирлашди ва иқтисодий кўрсаткичлар яхши томонга ўзгарди. Банклар миллийлаштирилди, саноат кўрсаткичлари ўсди. Индира 67 ёшга тўлишига бир ой қолганида Нью-Деҳлидаги қароргоҳи олдида террористлар томонидан отиб ўлдирилган.

Жаҳон тарихида илк марта коинотга уча олган фазогир аёл — Валентина Терешкова ишчилар оиласида дунёга келган бўлсада, тиришқоқлиги, изланувчанлиги боис фазони эркак космонавтлардан қолишмаган ҳолда айланиб келган. Энг қизиғи, Валентина онасига коинотга учаётганини айтмай, парашютларда ўтказиладиган мусобақага отланганини маълум қилган. Қизининг коинотни айланиб келганини онаси ойнаи жаҳондаги янгиликлардан эшитган. Терешкова “Восток 6” космик кемасини ёлғиз ўзи бошқарган ва уч кун давомида коинотда сайр қилишга эришган.

“Темир фрау” номини олган Ангела Меркель нафақат канцлер лавозимида илк марта фаолият юритган аёл, балки Берлин девори қулаганига қадар собиқ Шарқий Германияда ишлаган илк сиёсатчи аёл ҳамдир. У мамлакатнинг иккала қисми ўртасида юзага келган тушунмовчиликлар қисқа муддатларда барҳам топишига ҳисса қўшди.

Ангела Меркель карьераси Жак Ширак, Тони Блер ва кичик Жорж Буш сингари жаҳон етакчилари фаолият юритган даврда бошланди. Шундан буён у ўз тамойиллари, қарашларини ўзгартирмади, олмонча прагматик қарашлар янада мустаҳкамланаверди. Германия Меркель давлатни бошқарган даврда сайёрамизнинг тўртинчи иқтисодий ва фуқароларининг ижтимоий таъминоти барқарорлашган мамлакатга айланди. У бундай мувафаққиятга ядровий энергетика ёки кўп сонли ҳарбийларсиз ва  дунё мамлакатларига уруш эълон қилмасдан туриб эриша олди. У ҳар қандай қарорни қабул қилишда ўзига хос прагматик қарашларига содиқ қолди ва ҳиссиётга берилиб иш тутмасликка одатланди. 2005 йилдан буён Германия канцлери сифатида меҳнат қилган Меркель жорий йилда ўз фаолиятини якунлашга қарор қилган. Мутахассислар Меркельнинг сиёсатдан узоқлашиши нафақат Германия, балки Европа Иттифоқидаги мамлакатларга қарши ишлашидан чўчимоқда.

"Адолат" газетаси мухбири Саодат Содикова тайёрлади