Ер участкаларини ажратишнинг шаффоф ва бозор тамойилларига асосланган тартиби жорий этилади

Сўнгги йилларда ер участкаларини ажратишнинг барча учун тенг, шаффоф ва бозор тамойилларига асосланган тартибини жорий этиш, ерга оид мулкий ва ҳуқуқий муносабатларда барқарорликни таъминлаш, ерларни муҳофаза қилиш, ер эгаларининг мулкий ҳуқуқларини кафолатлаш, шунингдек, ернинг иқтисодий қийматини белгилаш орқали уни фуқаролик ҳуқуқий муносабатлар объекти сифатида эркин муомалага киритишга қаратилган бир қатор ислоҳотлар амалга ошириб келинмоқда.

Натижада, бугунги кунга келиб қишлоқ хўжалиги ерлари билан боғлиқ муносабатларнинг барқарорлигини таъминланиб, уларни давлат томонидан мониторингини олиб бориш, қишлоқ хўжалиги ерларидан фойдаланиш ва уни муҳофаза қилиш тизимини тубдан такомиллаштирилди. Соҳага ахборот-коммуникация технологиялари кенг жорий этилиши сабаб ҳосилдорлиги оширилди.

Куни кеча қабул қилинган Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Ер муносабатларида тенглик ва шаффофликни таъминлаш, ерга бўлган ҳуқуқларни ишончли ҳимоя қилиш ва уларни бозор активига айлантириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги Фармони мазкур соҳада амалга ошириб келинаётган ислоҳотларни бугунги замон талаблари асосида янги босқичга олиб чиқишга қаратилган чора-тадбирларни қамраб олганлиги билан янада аҳамиятлидир.

Хусусан, Фармон билан 2021 йил 1 августдан бошлаб, ер участкалари хусусий секторга – мулк ва ижара ҳуқуқи асосида, давлат органлари, муассасалари, корхоналари, фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органларига  доимий фойдаланиш ҳуқуқи асосида ажратилиши белгилаб берилмоқда.

Шу билан бирга мерос қилиб қолдириладиган умрбод эгалик, доимий эгалик, вақтинча фойдаланиш ҳуқуқи билан ер ажратиш тартиби бекор қилиниб, илгари ажратилган ер участкаларига бўлган бундай ҳуқуқлар уларнинг эгаларида амалдаги тартибда сақланиб қолади. Фармон орқали бундай тартибнинг киритилиши, бугунги кунда кенг жамоатчилик эътирозларига сабаб бўлиб келаётган ер билан боғлиқ ноқонуний олди сотди муносабатларининг тугатилишига ҳамда бундай салбий ҳолатлар қайта такрорланмаслигига ҳуқуқий замин яратиб берилмоқда.

Шунингдек, ижарага олинган ер участкасида қонунчиликда белгиланган тартибда қурилган кўчмас мулк объектига мулк ҳуқуқи бошқа шахсга ўтган тақдирда, ушбу объектга мулк ҳуқуқи билан биргаликда у жойлашган ер участкасига бўлган ижара ҳуқуқи ҳам янги мулкдорга ўтади. Бу ҳолат ҳам бир ер участкасида турли хил шахслар томонидан фойдаланув давридан келиб чиқиб эгалик даволарининг юзага келишини олдини олади.

Сўнгги йилларда ер билан боғлиқ низоларга сабаб бўлиб келаётган яна бир салбий ҳолат қишлоқ хўжалигида фойдаланиш учун мўлжалланган ерларнинг ўзбошимчалик билан ижро ҳокимияти вакиллари ҳамда фермер хўжалиги раҳбарлари томонидан ноқонуний тартибда сотиб юбориш ҳолатларидир. Фармон билан мазкур ҳолатларнинг ҳам олди олинмоқда. Жумладан, қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерлар барча турдаги қишлоқ хўжалиги товар ишлаб чиқарувчилари иштирок эта оладиган, натижалари Қорақалпоғистон Республикаси Вазирлар Кенгаши, вилоятлар ва Тошкент шаҳар ҳокимларининг қарори билан тасдиқланадиган очиқ электрон танлов якунларига кўра, фақат ижара ҳуқуқи асосида ажратилиши белгилаб қўйилмоқда. Натижада, қишлоқ хўжалигига мўлжалланмаган ерлар мулк ҳуқуқи ва ижара ҳуқуқи асосида электрон онлайн-аукцион орқали реализация қилинади.

Фақатгина қишлоқ хўжалиги соҳасида илмий-тадқиқот ва тажриба синовлар амалга ошириш учун давлат илмий-тадқиқот ва таълим муассасаларига – Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг, агросаноат кластерларига – ер участкаси норматив қийматининг икки баравари миқдоридаги пул маблағи депозитга қўйилганда, Қишлоқ хўжалиги вазирлиги, Қорақалпоғистон Республикаси Вазирлар Кенгаши, вилоят ҳокимининг таклифлари асосида ҳамда энг яхши таклифни танлаш орқали аниқланадиган, қиймати камида 10 миллион АҚШ доллари эквивалентида (ер майдони ҳажмига кўра ортиб боради) бўлган йирик инвестиция лойиҳасини амалга ошириш учун – лойиҳа қийматининг камида 10 фоизига тенг маблағ аввалдан махсус ҳисобрақамга жойлаштирилгандагина ер участкалари тўғридан-тўғри ижарага берилиши мумкин.

Шу билан бирга ер участкаларини тўғридан-тўғри ажратиш, фойдаланишга бериш, келгусида ажратиш учун захиралаш, бириктириш, ободонлаштириш учун бериш ёки ерларни бошқача йўл билан тасарруф қилиш, бундан мазкур Фармонга мувофиқ ер участкаларини давлат ташкилотларига доимий фойдаланишга ажратиш, очиқ танлов якунларини тасдиқлаш, ижара шартномасини имзолаш, ер участкаларини хусусийлаштириш натижаларини расмийлаштириш бўйича ваколатлари маҳаллий ҳокимликлар зиммасида қолдирилмоқда.

Хулоса қилиб айтганда, ер тоифасидан қатъий назар барча турдаги ер участкалари ҳамда бино-иншоотларга бўлган ҳуқуқларни ҳамда ер участкаларидан мақсадсиз фойдаланиш ҳолатларини ўз вақтида аниқлаш ва чора кўришнинг ҳуқуқий ва шаффоф механизмининг яратилиши халқимизнинг умумий бойлиги бўлган ердан оқилона фойдаланиш имкониятини яратиб бермоқда.

Махфират ХУШВАҚТОВА,
Олий Мажлис Қонунчилик палатаси депутати,
“Адолат” СДП фракцияси аъзоси