Yangiliklar 387
Onalar — birinchi muallimdir
Buxorolik Abu Abdulloh Muhammad ibn Ismoil al-Buxoriy goʻdaklik davrida koʻzlari koʻrmay qolgan edi. Xorazmlik Abul Qosim Mahmud az-Zamaxshariy esa bir oyogʻidan ajralgan bola edi. Ammo onalarining Yaratgan Zotdan soʻrab qilgan iltijolari tufayli ikki zot aqlan toʻkis, jahon fani va maʼnaviyati taraqqiyotiga mislsiz hissa qoʻshgan, benazirlikda tengi yoʻq alloma boʻlib yetishishdi. Chunonchi, Ismoil al-Buxoriy islom ahliga “Al-Jomiʼ as-sahih” toʻplamini meros qilib qoldirgan boʻlsa, Mahmud az-Zamaxshariy arab tili grammatikasiga bagʻishlangan “Al-Mufassal” asarini yirik qoʻllanma sifatida qoldirdi. Har ikki asar hech bir zamonda eskirmaydigan va abadulabad insoniyatga manfaat yetkazadigan xazina boʻlib qoldi.
Zotan, buyuk shaxslar oʻz-oʻzidan paydo boʻlib qolgan emas. Ularni onalar dunyoga keltirgan va onalari ularning birinchi muallimi hisoblanadi. Bola asosiy tarbiyani onasidan oladi. Biz faxr bilan tilga oladigan buyuk bobolarimizning barchasi bolalik chogʻida-yoq onalar koʻz oʻngida bilim choʻqqisi sari birinchi qadamni qoʻyishga ulgurgan. Ulugʻlarimizdan birining: “Olimning bolasidan olim chiqmaydi, garchi onasi ham olim boʻlmasa...» degan hikmatli soʻzida inkor etib boʻlmas haqiqat borligini anglash qiyin emas. Muhammad sallallohu alayhi vasallamning Oysha raziyallohu anhuga uylanganliklarining asosiy sababi — bu ayolning oʻta kuchli zehn sohibasi ekanliklarida edi. Muhtarama Oysha onamiz oʻn besh yoshlarida 24 ming baytni yoddan bilgan, aqlan tengsiz boʻlgan ekanlar. Oradan oʻn toʻrt asrdan ortiqroq vaqt oʻtgan boʻlsada, hanuz islom ilmi rivojiga behisob naflari tegib kelayotgani eʼtirof etib kelinadi.
Dunyo ilm ustiga qurilganligi ayon. Menimcha, oʻsha ilmning kaliti onalar qoʻlida. Qizdir, oʻgʻildir, uni ona dunyoga keltiradi. Va zukko ona kerakli tarbiyani ham, taʼlimni ham zurryodi qornidalik paytida-yoq berib boʻlgan boʻladi. Aslida ham bolani chaqaloqligidagi feʼl-atvoriga qarab, uning kelajagi haqida bashorat qilish mumkinligi hayotda oʻz tasdigʻini topgan. Chunki, boʻladigan bola murgʻaklik chogʻida-yoq belgi beradi.
Ona mehri bola feʼlini yumshatadi, tafti bola qalbini isitadi, sabri bola qalbiga taskin beradi, shahdi bola qalbiga qanot bagʻishlaydi. Farzandning muzaffar boʻlib ulgʻayishida, jasur va shijoatli, ulugʻ va zakovatli otalardek, shak-shubhasiz munis va farosatli, oqila va nafosatli onalarning oʻrni ham beqiyosdir.
“Ayollar ham erlar kabi isteʼdodga ega kishilar boʻlib, hurmat va ehtiromga loyiq boʻlishlaridan tashqari, oilaning asosiy tarbiyachisi hamdir. Shunday ekan, ular ham zarur ilm bilan qurollanishlari kerak!», — degan ekan ilm peshvolaridan biri Fahrulbanot Sulaymoniy. Shuning uchun ham bir oʻgʻilni ilmli qilsang, bir oilani, bir qizni ilmli qilsang, butun boshli avlodi ilmli qilgan boʻlasan, degan gap bejizga aytilmagan.
Hikoya qilishlaricha, bir mushtipar ayol koʻzi ojiz oʻgʻliga farosat bilan tarbiya berib, uy yumushlarini ipidan-ignasigacha mukammal bajarishga oʻrgatdi. Bundan tashqari kitob oʻqib berib, bolasining ilmini oshirdi, ertak aytib berib, dunyoqarashini oʻzgartirdi, hunar oʻrgatib, roʻzgʻoriga baraka kiritdi. Bu holni koʻrgan qoʻni-qoʻshnilar oʻsha ayolni farzandiga nisbatan bemehrlikda ayblab, malomat qila boshladilar. Lekin, ona dunyodan oʻtib ketgandan keyin atrofdagilar uning tutumi nechogʻli toʻgʻri ekanini anglab yetdilar. Koʻzi ojiz boʻlishiga qaramay, onasidan ayrilib qolgan bola hayotda oʻz oʻrnini topib, tirikchiligini oʻzi qiladigan boʻldi. Hatto oʻsha koʻzi ojiz bolaning mahoratiga havas qilib, farzandini shogirdlikka berganlar ham boʻldi. Boshqa bir ayol esa farzand tarbiyasida tubdan oʻzgacha yoʻldan borib, sogʻlom, xushqomat farzandini yalqov, ishyoqmas, tekinxoʻr, maʼnaviyatsiz qilib voyaga yetkazdi. Oqibatda, noqobil bola na oilasiga, na jamiyatga foydasi tegmasdan, xorlikka uchradi. Shu oʻrinda ustoz Abdulla Avloniyning: “Jondan aziz farzandlarini baxtli qilish uchun yelib-yugurib yurgan mehribon ona koʻpincha oʻzining tor dunyoqarashi, tafakkurining ojizligi, ortiqcha gʻamxoʻrliklari sabab bolalari qoʻl-oyogʻini bogʻlab tashlaydi”, — degan gaplari fikrimizga tasdiq boʻladi.
Ilmda qushlardan ham ibrat olish mumkin. Insonga berilgan aql va imkonning mingdan biri ham boʻlmagan qushlar oʻz ajdodlarining sinovdan oʻtgan ilmini davom ettiradilar. Ular polaponlarini parvoz qilishga oʻrgatadilar. Inson esa oʻtmishdoshi ilmini unutib, koʻp hollarda adashadilar. Halokat yoqasiga kelgandagina koʻzi ochilib, afsus chekadi. Suyagi va eti qotib boʻlgandan keyin ilmga boʻyin ega olmay, bir umr qiynalib yuradi.
Inson ong-shuurini ilgʻor tomonga oʻzgartirishida, albatta, ota-onalar bilan bir qatorda maʼrifat egalari boʻlmish ustozlarning taʼsiri ham katta boʻladi. Umid bilan oʻgʻil-qizini maktabga yoʻllayotgan ota-ona ustoz atalmish ulugʻ zotga nisbatan tavozeli boʻlishni, saboqlariga quloq tutishni, aytganlarini yodida saqlashni uqdirib borishi zarur. Shu bilan birgalikda farzandi ustidan doimo nazorat qilib turmogʻi shart boʻladi. Biroq, bugungi sharoitda ijtimoiy tarmoqdagi qusurlar ilm-maʼrifat yoʻliga toʻgʻonoq boʻlmoqda. Ongni shol qiluvchi bemaza havolalar yoshlarning fikrlashi, soʻzlashishiga aks taʼsir oʻtkazmoqda. Buyuk tarjimon, Oʻzbekiston Qahramoni Ibrohim Gʻafurovga:
— Kelajak avlodni qanday tasavvur qilasiz?- deya savol berishganda, u kishi: — Kelajak avlod vaqtlar kelib bir-biri bilan imo-ishora orqali muloqot qilsa ajab emas. Chunki ijtimoiy tarmoqlarga bogʻlanib qolgan yoshlarimiz ayni zamonda oʻzaro fikrlarini, dil izhorlarini turli belgilar orqali ifodalay boshlaganlar, — deb javob berdi. Agar chindan ham shunday ehtimol kutilayotgan boʻlsa, uning oldini olishga hozirdan-oq kirishishimiz zarur boʻladi. Ilmga chanqoq yoshlarga bor bisotimizni, boyligimizni sarflab boʻlsada, ularni oʻqishga, maʼrifatga jalb etishimiz kerak. Aytishlaricha, Qatar boylari mamlakatdagi oʻqishga ishtiyoqi bor avlodga: “Dunyodagi eng nufuzli oliygohni tanlang, qancha soʻrashsa, pulini biz toʻlaymiz,” — deyishar ekan. Bunday xayrli ish, inshoolloh, bizning boylarimiz qoʻlidan ham keladi, albatta. Faqat bunday ulugʻvor xislatga kechikmagan holda gʻayrat bilan kirishishimiz kerak boʻladi. Balki qaysidir saxovat egalari allaqachon bunday ezgulikka pinhona bosh-qosh boʻlayotgandir.
Rivoyat qilishlaricha, Ali ibn Xashram Vakeʼ ibn Jarrohning qoʻllarida hech kitob koʻrmagan, lekin eshitganlarini yodlab olishlaridan hayratlanib, u kishidan xotirani kuchli qilishning yoʻlini soʻraganlar.
— Oʻrgatsam qilasizmi? — debdi ibn Jarroh.
— Xudo haqqi, albatta, — debdi ibn Xashram.
— Gunoh qilmang, zehn uchun bundan yaxshi dorini koʻrmadim, — debdi ibn Jarroh.
Bundan chiqdi aqlning zaiflashishiga qaysidir gunohlar taʼsir oʻtkazadigan boʻlsa, uni halollik, tirishqoqlik va samarali mehnat bilan oʻz oʻrniga qaytarish mumkin boʻlarkan. Bu fikrimizni tasdiqlashga esa quyidagi hikoya asos boʻla oladi.
...Kunlardan bir kuni yosh Tomas Edison maktabdan uyga qaytgach, onasiga oʻqituvchisi bergan xatni tutqazadi. Ona bir dam xayol ogʻushiga choʻmib, soʻngra koʻzlarida yosh bilan xatni ovoz chiqarib oʻqiy boshlaydi: “Sizning oʻgʻlingiz — daho! Bizning maktab unga torlik qiladi. Bu yerda unga biror narsa oʻrgatishga qodir oʻqituvchi yoʻq. Iltimos, unga oʻzingiz taʼlim bering”.
Onasining vafotidan soʻng Edison oʻz asrining eng buyuk ixtirochilaridan biriga aylanadi. Oradan yillar oʻtib, Tomas oilaviy arxivlari orasidan oʻsha xatni tasodifan topib olib, unda quyidagi soʻzlarni oʻqiydi. “Oʻgʻlingiz aqli zaif bola. Biz uni boshqa oʻquvchilarga qoʻshib ortiq oʻqita olmaymiz. Shuning uchun uni uyda mustaqil oʻqitishingizni tavsiya etamiz.» Ushbu soʻzlarni oʻqigan Edison bir necha soat hoʻngrab yigʻlaydi. Soʻng oʻzini oʻnglab, oʻz kundaliklariga quyidagi satrlarni yozadi. “Tomas Alva Edison aqli zaif bola edi. Lekin qahramon onasining saʼy-harakatlari natijasida u oʻz davrining eng buyuk daholardan biriga aylanib, tarix sahifalariga kirdi”.
Xulosa oʻrnida aytadigan boʻlsak, bugungi avlodning bilim olishi uchun mubolagʻasiz barcha imkoniyat yaratilgan. Lekin birgina imkoniyat yaratish bilan masala hal boʻlib qolmas ekan. Ishni, avvalo oiladan, yana ham aniqrogʻi onalardan boshlash kerakka oʻxshaydi. Chunki onalar, yuqorida aytib oʻtganimizdek, farzandlar uchun birinchi muallimdir. Muallim esa, shak-shubhasiz, chuqur bilim egasi boʻlmogʻi shart.
Fikringizni qoldiring