Ayollarning jamiyatdagi rolini oshirish ustuvor vazifa

BMT Bosh Assambleyasi 78-sessiyasida O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning so‘zlagan nutqi hamjihatlik va amaliy hamkorlik ruhini saqlash, umumiy manfaatlarni mavjud ziddiyatlardan yuqori qo‘ygan holda mamlakatlarni jipslashtirish zarurligi qayd etilganligi bilan muhim ahamiyatga ega bo‘ldi.

Davlatimiz rahbari barcha xalqaro anjumanlarda o‘z tashabbuslari va dolzarb mavzulardagi mushohadalari bilan hamisha dunyo hamjamiyati diqqatini o‘ziga qaratib kelgan. Navbatdagi nufuzli anjumanda ham yuksak minbardan turib insoniyatning ertangi kuni bilan bog‘liq eng muhim masalalar xususida kuyinchaklik bilan so‘z yuritdi.

Yig‘ilish ishtirokchilarining e’tibori mamlakatimizda xotin-qizlarning jamiyat va davlat boshqaruvida faol ishtirok etishi hamda xalqaro maydonda bu boradagi hamkorlikni kengaytirish va chuqurlashtirish masalalariga qaratildi. Zero, O‘zbekistonimiz milliy siyosati markazida turadigan eng ezgu maqsad – oilalar mustahkamligini, ayollarimizning huquqiy himoyasi va osoyishta hayotini ta’minlashdan iborat. Mamlakatimizda gender tenglikka erishish borasida ham tizimli ishlar olib borilmoqda. Jumladan, o‘tgan yili oliygohlarga qabul qilingan talabalarning 49 foizini qizlar tashkil etdi. Xotin-qizlarning davlat boshqaruvidagi ulushi esa birinchi marta 35 foizga yetdi.

Ayollar va voyaga yetmaganlarni zo‘ravonlikdan himoya qilish maqsadida alohida qonun qabul qilindi. Mamlakatimizda xotin-qizlarni himoyalash, manfaatlarini ta’minlashning ilgari misli ko‘rilmagan yangicha tizimi yaratildi. Bu jihatlar xotin-qizlarni oliy ta’lim bilan qamrab olinishi, gender tenglikni ta’minlash, ayollarning ijtimoiy muhofazasi, opa-singillarimizning xizmat pillapoyalaridan yuqorilanishi, tadbirkorligi, ilg‘or g‘oyalarini qo‘llab-quvvatlashga doir amaliy tashabbuslar bilan bevosita bog‘liqdir.

Har bir mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi darajasi aholi bandligi bilan o‘lchanar ekan, bu jarayonda ayollar bandligini ta’minlash muhim ahamiyatga ega. Ammo bu ko‘rsatkich bo‘yicha dunyodagi ijtimoiy holatni yaxshi deb bo‘lmaydi. Ya’ni, dunyoda mehnat munosabatlarida ishtirok etayotgan 40 foiz ayol turli sabablarga ko‘ra ijtimoiy himoyaga ega emas. Bu global muammoning yechimini topish jahon hamjamiyati oldidagi dolzarb vazifadir.

Shu bois Prezidentimiz O‘zbekiston “Birlashgan Millatlar Tashkiloti – Xotin-qizlar” tuzilmasi bilan hamkorlikni yanada kengaytirishdan manfaatdor ekanligini ta’kidlab, birgalikdagi tashabbus sifatida ayollarning bunyodkorlik salohiyatini ro‘yobga chiqarish masalalarini muhokama qilish va tajriba almashish uchun kelgusi yili O‘zbekistonda Osiyo xotin-qizlari forumini o‘tkazishni taklif etdi. Tan olish kerak, O‘zbekiston bu borada katta tajriba to‘plagan.

Ayniqsa, 2023 yil 30 aprelda qabul qilingan yangi tahrirdagi Konstitutsiyamizda gender tenglikni ta’minlash, xotin qizlarning huquq va imkoniyatlarini kengaytirish bilan bog‘liq muhim qoidalar o‘z aksini topdi.

Jumladan, Konstitutsiyamizda har kimning mehnati uchun hech qanday kamsitishlarsiz hamda mehnatga haq to‘lashning belgilangan eng kam miqdoridan kam bo‘lmagan tarzda adolatli haq olish huquqi kafolatlandi. Homiladorligi yoki bolasi borligi bilan bog‘liq sabablarga ko‘ra ayollarni ishga qabul qilishni rad etish, ishdan bo‘shatish va ish haqini kamaytirish taqiqlandi.

Ayollarning nafaqat jamiyatdagi nufuzini oshirish, balki qiyin ijtimoiy sharoitga tushib qolgan, nogironligi bor, uy-joyga muhtoj, boquvchisini yo‘qotgan, farzand tarbiyasi hamda iqtisodiy ta’minot zimmasida bo‘lgan xotin-qizlarga demokratik-huquqiy, ijtimoiy va dunyoviy davlatda baxtli hayot kechirish imkoniyati kafolatlandi.

Gender tenglik prinsiplarini Konstitutsiyada belgilash davlat tomonidan ayollarga bo‘lgan alohida e’tiborni ko‘rsatish bilan birga, ularning davlat va ijtimoiy hayotdagi rolini oshirib, o‘z imkoniyatlarini namoyon etishiga xizmat qiladi. Jamiyatimizda gender tenglikni ta’minlash borasidagi izchil islohotlar samarasida xotin-qizlarning davlat va jamiyat hayotidagi faol ishtiroki yanada kuchayadi.

Bugungi kunda yurtimizda xotin-qizlarni qo‘llab-quvvatlash, ularni kasb-hunarga yo‘naltirish, tadbirkorlikka keng jalb etishga alohida e’tibor qaratilmoqda. Xotin-qizlarning bandligini ta’minlash va tadbirkorlik faoliyatini qo‘llab-quvvatlash borasida “Har bir oila – tadbirkor” dasturi ishlab chiqildi. Oxirgi 2,5 yil mobaynida tijorat banklari va Xotin-qizlarni qo‘llab-quvvatlash davlat maqsadli jamg‘armasi mablag‘lari hisobidan 496 ming nafar xotin-qizga oilaviy tadbirkorlikni rivojlantirish uchun 9,7 trillion so‘m kreditlar ajratildi. 108 ming nafardan ziyod xotin-qizga asbob-uskunalar uchun subsidiya ajratildi.

Xususan, 2022 yilda bu maqsad uchun 39,9 mingdan ziyod xotin-qizlarga 164 milliard so‘mga yaqin, 2023 yil 5 oyida 16 ming 165 nafariga 66,1 milliard so‘m subsidiya ajratildi. Bu boradagi sa’y-harakatlar natijasida O‘zbekistonda tadbirkor ayollar ulushi 37 foizni tashkil etmoqda. Mehnat va tadbirkorlik faoliyatini boshlash uchun kasb-hunar va tadbirkorlikni o‘rganish ishtiyoqida bo‘lgan 304 ming 891 nafar xotin-qizlar “Ishga marhamat” monomarkazlarida, kasb-hunar maktablarida mehnat bozori talab etayotgan kasb-hunarga o‘qitildi.

Oxirgi 2,5 yil davomida 473 ming 659 nafar xotin-qizlar doimiy ish o‘rinlariga joylashtirildi. 230 mingdan ortiq xotin-qizlar jamoat ishlariga jalb etildi. Bugungi kunda 14 ming 693 nafar xotin-qizlar “Hunarmand” uyushmasiga a’zolikka jalb etilgan bo‘lib, ularga 21 ming 879 nafar shogird biriktirilgan. Boz ustiga, xotin-qizlarning hayot va mehnat sharoitlarini yaxshilashga ustuvor ahamiyat qaratilmoqda.

Shu maqsadda o‘tgan yili 872 mingdan ortiq xotin-qizning bandligi ta’minlangani, 250 mingdan ziyodi mehnat bozorida talab yuqori bo‘lgan kasb-hunar va tadbirkorlikka o‘qitilgani muhim omil bo‘ldi. O‘tgan yili 14 mingga yaqin ayolning uy-joy sharoiti yaxshilandi. “Ayollar daftari” doirasida salkam 642 ming xotin-qizga amaliy yordam ko‘rsatildi.

Albatta, bu natijalar kishini quvontiradi. Zero, mamlakatimiz mehnat resurslarining 45 foizi ayollar hissasiga to‘g‘ri kelishini nazarda tutsak, ijtimoiy masalalarning aksariyati ular hayoti bilan chambarchas bog‘liq. Shu bois, yurtimizda faol tadbirkorlikni rag‘batlantirish, investitsiyaviy iqlim va ishbilarmonlik muhitini yaxshilash orqali yangi ish o‘rinlari yaratishga qaratilgan izchil chora-tadbirlarning samarasi beqiyos.

Eng asosiysi, oila va jamiyat tayanchi bo‘lgan opa-singillarimizning hayotdan rozi bo‘lishiga erishish va ertangi kunga ishonchini kuchaytirishga zamin yaratish davlatimiz siyosatining asosiy maqsadi. Ayollari shodumon mamlakatda esa ertangi kunga ishonch mustahkam bo‘ladi, baxtiyor ona bag‘rida baxti to‘kis farzandlar kamolga yetadi. Baxtiyor avlod esa ertamizning munosib davomchisi bo‘ladi, ezgu niyatlarimizni ro‘yobga chiqaruvchi yetakchi kuch bo‘lib maydonga chiqadi.

Dilrabo XOLBOYEVA,
Oliy Majlis Qonunchilik palatasi deputati