“Ilmli boʻl, lekin bir hunar egasi boʻl”

Men shu kunlarda Suzuk ota haqida izlanishlarimni yakunlab, Suzuk ota degan kitobimni nashrga tayyorladim. Avvalo oʻrgani oʻrganishim davomida, u kishining biz bilib-bilmagan xislatlari meni hayratda qoldirdi va ayniqsa, uning hunarmandchilik borasidagi merosini chuqur oʻrganishimiz va hayotimizga singdirishimiz kerak ekanini xulosaga keldim. Uning faoliyati qirralarini Siz yoshlarga kasb egallashda bilish va foydalanish uchun ulashishni lozim topdim.

Suzuk ota Xoja Ahmad Yassaviyning sevimli nevarasi boʻlgan. U Janubiy Qozogʻistonning Isfijob (Sayram) shahrida tugʻilgan. Toshkentda hozirgi Beshyogʻoch dahasi “Chuqur koʻprik”, “Mirlar”, “Chaqar”. mahallalari atrofida yashagan va ishlagan. Suzuk-otaning (Mustafoqul asl ismi) hayoti davomida odamlar oʻrtasida bilim va hunarmandchilikni ommalashtirish uchun koʻp xizmat qilgan.

Suzuk ota sharafiga 1363-1364-yillarda Sohibqiron Amir Temur tomonidan maqbara va masjid qurilgan. Ular tabiiy ofat, hududini zavod egallab, koʻp qismi buzib tashlangan, qarovsiz holga kelib, taʼmirtalab boʻlgan. Endilikda ushbu ajoyib tarixiy-meʼmorchilik davlatimiz rahbarining Shavkat Mirziyoyev tashabbusi va koʻrsatmasi bilan eʼtiborga loyiq ziyoratgohga aylantirildi. Suzuk ota majmuasi bugun kunda Toshkent shahri aholisi va mamlakatga tashrif etuvchi mehmonlarning ziyoratgoh markaziga aylandi.

Suzuk otaning “Avliyolik maqom”lari Shayx Zaynitdin bobo, Zangiota, Qaffol Shoshiy va Shayxontohurlardan kam boʻlmagan. Dunyoga tanilishni sabr bilan kutib yotgan bu kamtarin va xokisor zot Suzuk otaning ruhi shod boʻlib, yangi maqbaralar uzoq asrlar bu obod maskanda savlat toʻkib turibdi. Endi u koʻhna Toshkentning eng soʻlim va koʻrkam ziyoratgohlaridan biri boʻlib dovrugʻi olamga yoyiladi.

Bugun kunda chiroy ochgan Suzuk ota mahallasi aholisi oʻz tarixini, ulugʻ allomasi, mashhur ustazodalari nomini faxr bilan esga olib, yosh avlodlarga ibrat qilib koʻrsatib, bobolariga munosib voris boʻlishni uqtirib kelishadi.

Juda qadimdan Toshkentdagi mahallalarning nomi hunarmandchilik turlari bilan atalgan. Jumladan, Xadradagi qozon quyuvchi “Dargez” mahalla, egar-jabduqlar yasovchi “Egarchi” mahalla, “Oʻqchi”, “Koʻmirchi” va hokazo.

Suzuk ota mahallasida yashaydiganlar turli-tuman kasb-hunar egalari boʻlganliklari uchun bu mahalla “Ustalar mahallasi” deb atalgan ekan. Suzuk ota (Mustafoqul) dunyodan oʻtganlaridan keyin mahalla ularning muborak nomlari bilan atalgan.

Juda qadim zamonlardan beri oilada oʻgʻil farzand tugʻilsa, hovlining bir tomoniga yaxshi niyat bilan terak ekilgan. Oʻgʻil voyaga yetgunicha teraklar ham imoratbop boʻlgan. Ular kesilib, tilinib taxta qilingan va rom-eshiklar yasalgan, poyteshalarda chopilib, qoʻshquloqlik randalarda (taxta randa) silliqlanib, toʻsin, ustun, sarrovlik, hovonlar (tirgovuch) va sinchliklar tayyorlangan. Bu ishlarning barchasi duradgor-uysozlarning qoʻl mehnati bilan bajarilgan.

Ota-bobolarimizdan bizlarga yetib kelgan soʻzlariga koʻra, Suzuk ota ilm olish istagida keladigan barchaga biror kasb bilan shugʻullanishi va halol luqma topib roʻzgʻor tebratishni qatʼiy talab qilar ekanlar. Shuning uchun nafaqat shu mahallada, boshqa mahallalarda ham ustozning bu talabini sidqidildan ado etishgan. Mahalladagi hunarmandchilik nihoyatda xilma-xil boʻlib, oila va roʻzgʻor uchun zarur boʻlgan barcha narsalar tayyorlangan. Quyida ushbu kasblarni sanab oʻtamiz, chunki inson uchun eng avvalo uy-joy, boshpana kerak.

Mana ushbu mahallada mavjud boʻlgan kasblarning roʻyxati :

1.Uysozlik; 2.Paxsa urish; 3.Gʻisht terish va uy qurish; 4.Suvoqchilik; 5.Tunukasozlik; 6.Rom-eshiklar yasash; 7.Pol va faner qoqish; 8.Kiyim javoni va chinni idishlar javonini yasash; 9.Boʻyoqchilik; 10. Rassomlik; 11.Yogʻoch oʻymakorligi; 12.Cholgʻu asboblarini yasash; 13.Qirmachilik; 14.Beshikchilik; 15.Arava yasovchi; 16.Miskarlik; 17.Zargarlik; 18.Mahsidoʻstlik; 19.Koʻnchilik; 20.Kosibchilik; 21.Yamoqchilik; 22.Hammollik; 23.Miroblik; 24.Karvon va aravakashlik; 25.Tegirmonchilik; 6.Savat toʻquvchilik; 27.Tandirchi va kulollik; 28.Charxchilik; 29.Koʻzgu yasovchi; 30. Oyna kesuvchilik; 31.Karnay-surnaychilik; 32.Baqqolchilik; 33.Shifobaxsh giyohlar va zira-dorilar tayyorlovchi; 34.Dehqonchilik; 35.Tabibchilik; 36.Sartaroshlik; 37.Savdogarchilik; 38.Toʻy oshi damlaydigan oshpazlik; 39.Nonvoylik; 40.Shirmoychi va patirchilik; 41.Bodroqchilik; 42.Qandolatchi va patirchilik; 43.Kabobpazlik; 44.Somsapazlik; 45. Qassoblik; 46.Elektr taʼminotchisi (montyor); 47.Xonalar bezovchi (otdelkachi) kabi kasblarda mahallaning aholisi band boʻlgan. Mahalladagi ulkan qurilishlar avjida boʻlgan bir paytda usta-quruvchilar bilan ushbu muqaddas dargohni tezroq jannatmakon goʻshaga aylantirishda jonbozlik koʻrsatishgan.

Texnika taraqqiyoti tufayli, ushbu kasblarning ayrimlaridan hozirgi kunda keng foydalanilmasa-da, deyarli hozirga qadar foydalanib kelinadi va unga qoʻshimcha, hozir yana 20 ga yaqin zamonaviy kasblar qoʻshildi. Ular deyarli qoʻl kuchi kam ishlatiladigan avtomat, yarim avtomat texnika, stanoklar, qurilmalar, robototexnika yordamida IT dasturlari doirasida bajarilmoqda. Mahallada endilikda zamonaviy kasblarni oʻzlashtirgan insonlar ham topiladi.

Suzuk ota usta–dono maslahatgoʻy, hunarmandlarning pir-u murshidi, tolibi ilmlarning gʻamxoʻr ustozi, deya tan olingan. “Suzuk ota” (asl ismi Mustafoqul) nomi bilan mashhur boʻlgan avliyo ekanlar. Uning vafotidan soʻng ustalar mahallasi 800-yildan buyon Suzuk otaning nomi bilan atalib keladi.

Suzuk ota oʻgitlari: Xoʻja Ahmad Yassaviy taʼlimotidagi hikmatlari bayonidagi odob-axloq, shariat ahkomlari, saltanat qonunlari bayoni hamda moʻmin-musulmon ummatlarning burchlari haqida Suzuk ota taʼlimotlari:

- har kishi oʻta zukko, idrokli, intiluvchan boʻlishi, anglashi va idrok etishi, haqni haq, nohaqni nohaq ekanligini roʻyi rost aytishi, lafz pokligi, jismoniy poklik va qalb pokligida kamchiliklarsiz doimo roʻy-rostlikda boʻlishi lozim;

-“ilmli boʻl, lekin bir hunar egasi boʻl” ;

- musulmon kishi odob-axloqi, ahd-u vafosi, adolatli feʼli bilan lafz halolligi, qalb halolligi, tan halolligi bilan tilida, dilida vafoda boʻlmogʻi lozim;

- moʻmin kishi oʻzi tugʻilib oʻsgan yurtini eʼzozda tutishi, zamin ahlini oʻzini sevgani kabi ulugʻlashi, yurtini asrashi, musulmonlarni, dinini asrashi va bular uning hayotiy burchi boʻlmogʻi lozim.

- moʻmin kishi oʻz vatanini, oʻz oilasini, oʻz molini, oʻz jonini asrashi lozim.

Tarixi uzoq yillarga borib taqaladigan, ajdodlardan meros bu bebaho qadriyatlar bugungi kunda xalqimiz turmush tarzining ajralmas qismiga aylanib ulgurdi. Shuningdek, xalqimizning hunarmandchilik borasidagi merosini chuqur oʻrganish va boy madaniyatimizni ulgʻayib kelayotgan avlod oʻrtasida keng targʻib qilish har birimizning burchimizdir.

Hunarmandchilik – halol kasb. Bugungi kunda eng katta vazifamiz – ish joylari yaratish. Hunarmandlarga sharoit yaratsak, ham oʻzini boqadi, ham boshqalarni ish bilan taʼminlaydi. Shogirdlar tarbiyalasa, qancha yoshlar hunarli boʻladi, oʻz tadbirkorligini ochib, daromad topadi, — degan edi Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev Suzuk ota majmuasini ochilish marosimida.

Oʻzbekiston Respublikasida hunarmandchilik sohasini davlat darajasida rivojlantirishga alohida eʼtibor qaratilgan. Turizm nuqtai nazaridan, respublika hunarmandlarining mahsulotlari nafaqat mamlakatga tashrifni xotirlash uchun yoqimli va foydali esdalik sovgʻalari va sovgʻalar, balki mamlakatning turistik imijining katta qismidir.

Hunarmandlar muammolari mamlakatimizda Davlat organlari darajasida muntazam muhokama qilinib turiladi. Unda hunarmandlarning muammolari hal qilinib kelinadi. Chunki, hunarmandchilik masalalari nafaqat tadbirkorlikni rivojlantirish, balki madaniyat, merosimizni asrab-avaylashdir.

Prezidentimizning qator qarorlarida, hunarmandlarning takliflari qoʻllab-quvvatlangan va davlat idoralariga muammolarni hal qilish boʻyicha tegishli koʻrsatmalar berilgan.

Hunarmandlar uchun markazlarni yaratish haqida gapirilganda, bu yerda hunarmandlar mahsulotlarni imtiyozli ishlashlari va sotishlari mumkin. Bunday markazlardan biri Suzuk ota majmuasida tashkil etildi. Bu tadbirkorlarning fikriga koʻra, sayyohlarni jalb qilish nuqtasiga aylandi.

Kasb-hunar maktablari va texnikumlarda ham dual taʼlim tizimi joriy qilinadi. Prezidentimiz 57 ta professional taʼlim muassasasida joriy etilgan dual taʼlim shakli oʻz samarasini bergani — pedagogika kolleji oʻquvchilari 2 kun oʻqib, 4 kun bogʻchada amaliyot oʻtagani va oylik olganini taʼkidladi. Uning soʻzlariga koʻra, ushbu tajriba kasb-hunar maktablari va texnikumlarda ham yoʻlga qoʻyiladi.

Oʻzbekistonda professional taʼlim muassasalaridagi dual taʼlim tizimi kasb-hunar maktablari va texnikumlarda ham yoʻlga qoʻyiladi.

Hozirda respublika boʻyicha 57 ta professional taʼlim muassasasida Germaniya tajribasi asosida ish joyida oʻqitishning dual taʼlim shakli yoʻlga qoʻyilgan.

Davlat rahbarining soʻzlariga koʻra, maktabgacha taʼlim tizimida bu oʻz natijasini bergani taʼkidlandi — pedagogika kolleji oʻquvchilari 2 kun nazariy bilimlarni kollejda oladi, qolgan 4 kun esa bogʻchalarda amaliyot oʻtaydi va ishlab, oylik oladi.

Yigʻilishda viloyat hokimlari va Oliy taʼlim vazirligiga ushbu ijobiy tajribani kasb-hunar maktablari va texnikumlarda yoʻlga qoʻyish topshirildi.

Endilikda dual taʼlimni joriy etish uchun kasb-hunar maktablarining boʻsh maydonlarida korxonalarning ishlab chiqarish sexlari tashkil etiladi. Bunda, oʻquvchilar ushbu korxonada ishlab, oylik oladi. Korxonadagi ustozlarga asosiy ish haqidan tashqari, Bandlikka koʻmaklashish jamgʻarmasidan qoʻshimcha ustama toʻlanadi.

Shuningdek, Prezident professional taʼlim pedagog va ustalari uchun munosib sharoit qilib berish, ularning kasbiy mahoratini oshirib boradigan tizim yaratish zarurligini taʼkidladi.

“Ochiq aytish kerak, 2 mln soʻm oylik olayotgan texnikum yoki kasb-hunar maktabi muallimlaridan kamida 5 mln soʻm ish haqi oladigan mutaxassislar tayyorlab berishni talab qilyapmiz”, — dedi Shavkat Mirziyoyev.

Shu bilan birga, professional taʼlim muassasalari pedagoglari malakasini oshirishda yangi tizim yaratiladi. Universitetlar huzuridagi malaka oshirish fakultetlari oʻrniga har bir viloyatda Professional tayyorgarlik markazlari tashkil etiladi.

OTMlardagi kamida 60 ta yoʻnalish texnikumlarga oʻtkaziladi. Shuningdek, 1-yanvardan ilmiy darajasi bor texnikum oʻqituvchilarining ish haqi oliygoh pedagoglarinikiga tenglashtiriladi.

Maktablarda endi 64 xil kasb oʻrgatiladi. Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev ishtirokida boʻlib oʻtgan maktablarda xorijiy tillar va kasb oʻrgatish tizimini rivojlantirish masalalari boʻyicha kengaytirilgan yigʻilishda qayd etilishicha, maktab bitiruvchilarining 50 foizi mehnat bozoriga hech qanday kasbga ega boʻlmasdan kirib kelmoqda.

Shundan kelib chiqib, endi tuman va mahallalarning xususiyatidan kelib chiqib, oʻquvchilar maktabning oʻzida 64 xil ishchi kasblarga oʻrgatilishi koʻzda tutilmoqda.

Shu bois hokimliklarga ushbu tanlab olingan maktablarda kasb-hunar ustaxonalari tashkil etish, ularni jihozlash va zarur ashyolar bilan taʼminlash vazifasi qoʻyildi. Bunga yoshlar yetakchilari va tadbirkorlar ham jalb etiladi, Yoshlar jamgʻarmasidan mablagʻlar yoʻnaltiriladi.

– Hozir tadbirkorlar, ishlab chiqaruvchilarni shu masala qiynayapti: boʻsh ish joyi koʻp, oyligi ham yaxshi, lekin oʻquvi va koʻnikmasi bor ishchi yoʻq. Agar bu tizim toʻgʻri tashkil qilinsa, bizdagi demografik oʻsish bilan katta natijalarga erishsa boʻladi, – dedi davlatimiz rahbari.

Shuningdek, oʻquvchilarni axborot texnologiyalari va “kreativ industriya” boʻyicha zamonaviy kasblarga oʻrgatish muhimligi taʼkidlandi.

OILAMIZ HUNARMANDCHILIGI... Bobolari Suzuk otaning ruhlari ilhomlantirib, farzandlarim oliy maʼlumotli, mutaxassisligi boʻlishiga qaramay, hunarmandchilikka yoshligidan qiziqishdi, Jumladan, katta oʻgʻlim Ilhom maktabda oʻqib yurganidayoq qutichalarga miniatyuralar chizar, hatto tayyorlaganlarini xorijliklarga pullab kelgan paytlari ham boʻlgan. Iqtisodiyot va AQSHning Michigan universitetlarini bitirib, fan nomzodi boʻlishiga qaramay, biroz muddat Paxta-sanoat vazirligida ishlaganidan soʻng, uy-joy mebeli ishlab chiqarishga qiziqib, shu kasbni ham oʻzlashtirib, xususiy mebel sexi tashkil qilib, zamonaviy texnologiyalarda, xorij stanoklarini keltirib, uy-joy mebellar turkumlari, xona eshiklarini ishlab chiqarishni yoʻlga qoʻydi (1-2 ilovalardagi namunalari).

Ilova 1

Restoranda mehmonlar uchun oʻrindiq va devor dizayni...

Xonaga kirishdagi eshik, yechinish shkafi va parda devor (peregorodka)...

Oshxona mebeli komplekti...

Xonaning mehmonxonasi mebellari...

10 yilga yaqin zamonaviy oshxona, yotoqxona va zal uchun mebellar va eshiklar aholi uchun ishlab chiqardi. Jumladan, uning xususiy korxonasining ishlab chiqarish sexidan aholi uchun hamda Toshkentdagi “HUMO” muz saroyi binosining barcha xonalar eshiklari tayyorlab, oʻrnatib berdi.

Qizim Shahnoza tikuvchilikni ustasi, barcha turdagi ust-bosh kiyimlarni juda mahorat bilan tikib beradi. Uni xususiy tikuv sexi mavjud. U Toshkent davlat Iqtisodiyot universitetida taʼlim olgan.

Kichik oʻgʻlim Ikrom ham Toshkent davlat Iqtisodiyot universitetida magistraturasini tamomlagan. Quruvchilikka universitetida oʻqigan paytidan qiziqib, boshlab, uy quruvchi – ustachiligini mukammal egallagan. Oʻzi bir guruh quruvchi ustalarni boshqaradi va toʻliq xonalarni taʼmirlash, uy-joyni toʻliq qurib berish imkoniga ega.

Rasmda u akasi va uning doʻsti Jahongir uchovlon bilan hamkorlikda, Italiya texnologiyasi asosida toshdan dekorativ pol qoplamalarini qurilishda qoʻllashni joriy etishni yoʻlga qoʻyishdi (rasmlarda) ushbu ishlarining namunalari (2-ilovada). Hozirgi paytda ofis ochib,oʻz mahsulotlarini isteʼmolchilarga taklif etmoqda va uni qurib bermoqda.

2-ilova

Antiqa va nostandart quyma dekorativ pol qoplamalari toshli gilamlar...

Yaqinda Italiya uslubidagi Antiqa va nostandart quyma dekorativ pol qoplamalari qurilishda ishlatish texnologiyani oʻzlashtirib, hozir hovlilar, xonalar, korxonalar sexlari va boshqa joylarga ushbu pol qoplamalarini qilib berishmoqda.

Yuqoridagilardan kasb oʻrganishga oid amalga oshirilayotgan ishlar doirasida kelib chiqib, menda bir qancha fikrlar paydo boʻldi:

— har bir xonadonning kichik, ustaxonasi, ish qurollari(bolta, tesha, belkurak, ketmon, xaskash, otvertka, ombur, mix, shrup uzum qaychi va boshqalarni ) saqlaydigan joyi boʻlishi kerak. Toki, uydagi katta kichik oʻzi qoʻni-qoʻshnidan soʻrab oʻtirmay, tashqaridan birovning yordamisiz ham ishdan chiqqan uy-xoʻjaligidagi elektr buyumlari, suv, kanalizatsiya tarmogʻi kranlari va boshqa hovlidagi dehqonchilik ishlarini oʻzi bajara olishi, avariya holatida toʻxtata olishni yoki qayta tiklab qoʻyishni bilishi kerak.

Oilaviy ustaxonamiz... Bu yerda xonadonimizdagi barcha ishdan chiqqan

buyum, uskunalarni taʼmirlab, qayta foydalanish mumkin...

— hozirgi, mahallalarda deyarli hamma uylarga zamonaviy yangi, svet, gaz, suv, kanalizatsiya jihozlar oʻrnatilgan. Ularni sozlash va texnik xizmat koʻrsatish, servis xizmati talab etadi. Shunday mutaxassislardan iborat “xizmat”lar guruhlarini mahallalarda shakllantirish kerak. Chunki, bu kabi xizmat, mutaxassislar kam, shahar va qishloqlarda, chekkadagi mahallalarda avariya holatlarida yetib kelishi qiyin va ularni kelishi qimmatga tushadi. Mahallalardan joy ajratilib, ularni joylashtirib, bu kabi xizmatlar tashkil etilsa, maqsadga muvofiq boʻlar edi. Bu ustalardan maktablarda mehnat darsi oʻtkazib va taʼmirlash ishlariga jalb etib, shogirdlar tayyorlashda foydalanilsa, kelgusida shu kasbning egasi boʻlishi mumkin. (xuddi sartaroshlarga oʻxshab, ularning doimo yonida shogirdlari oʻralishib, darrov shu kasbni oʻrganib oladi.

Men yashagan mahallalarimda hamma nosozliklarni jumladan, elektr, gaz, suv, kanalizatsiyani avariyasini, bartaraf etishda, hatto bemalol yangisini oʻrnatib, beradiganlar shogird tushib oʻrgangan, (samouchka) “usta yigit”lar bor edi. Ular oʻz farzandlariga oʻzining kasbini yonida olib yurib oʻrgatayotgan hollarini ham koʻp koʻrganman.

Har bir mahallada oʻzining yashash xonadonlardagi maishiy buyumlar va xizmat tarmoqlarini servis xizmatlariga taklif etadigan guruhini shakllantirish bilan birga ularni tezkor chaqirish aloqa vositalarini mahallaning saytlariga joylashtirish kabilarni ham amalga oshirilsa, servis xizmat turlaridan beminnat foydalanishga imkoniyat yaratilgan boʻlar edi.

Ularga yoshlarni biriktirib, shu xizmat turini oʻrganishga, kasb egasi boʻlishga shogird etib biriktirilsa, usta-shogirdlar paydo boʻlib, hunarmandchilikka intilib, biron-bir xizmat turini egallab olar edi.

K.SHADIMETOV
i.f.n. Xalqaro ekologiya, inson va tabiat xavfsizligi
fanlari akademiyasini haqiqiy aʼzosi, akademik,
Oʻzbekiston “Adolat” SDP Innovatsiya,
muqobil energetika targʻiboti markazi rahbari,
Oʻzbekistonda xizmat koʻrsatgan qishloq xoʻjaligi xodimi,
Oʻzbekiston “Adolat” SDP Faxriylar Kengashi raisi