Inson huquqlari va erkinliklarini taʼminlashning muhim omili

Yangi Oʻzbekistonda Uchinchi Renessans davri poydevorini yaratishda, eng avvalo, inson huquq va erkinliklarini taʼminlash, uni oliy qadriyat darajasiga koʻtarish muhim ahamiyat kasb etadi. Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning Oliy Majlis va Oʻzbekiston xalqiga yoʻllagan Murojaatnomasida inson huquq va erkinliklarini kafolatli himoya qilish, qonun ustuvorligini taʼminlashga qaratilgan islohotlar yangi bosqichga koʻtarilib davom ettirilishi maʼlum qilindi. Unga koʻra, inson huquq va erkinliklarini ishonchli himoya qilish davlatning konstitutsiyaviy majburiyati sifatida belgilanishi lozimligi, sud-huquq tizimida adolat oʻrnatish boʻyicha koʻplab ishlar amalga oshirish kerakligi, shu bilan birga, odil sudlovni taʼminlash boʻyicha hali qoʻlimiz yetib bormagan masalalar juda koʻpligi, afsuski, hozir ham tergov sifati pastligi, sudlarda odamlarning ovoragarchiligi, sud qarorlari ijro etilmay qolayotgani bilan bogʻliq holatlar uchrayotganligi alohida taʼkidlandi.

Shuningdek Murojaatnomada qisqa muddatda huquq-tartibot idoralarini yangicha ishlashga oʻrgatadigan, odil sudlov sifatini oshiradigan tizim yaratilishi, eng avvalo, odamlarimizning joylarda sudma-sud sarson boʻlib yurishlariga barham berilishi buning uchun adolatli hukm va qaror chiqarish boʻyicha viloyat sudlarining vakolati ham, masʼuliyati ham oshirilishi ilgari surildi. Tintuv oʻtkazish, telefon soʻzlashuvini eshitish va mulkni xatlashga sanksiyani prokurordan sudga oʻtkaziladi. Endi tergovchi jinoyatga aloqador deb, har qanday mulkni hatlab qoʻya olmaydi. Bundan buyon mulk huquqini cheklashga oid har qanday harakat faqat sud orqali boʻladi. Tergov sifatini oshirish boʻyicha ham tizimli choralar koʻriladi. Tergov shaxsni ayblash uchun emas, jinoyatni fosh etish orqali haqiqatni aniqlash uchun ishlashi kerak.

Shu bilan birga, sudda ishlarni koʻrishda qatnashadigan alohida prokurorlar korpusi shakllantiriladi. Ular maxsus oʻqitiladi, ishni sudda koʻrishda xolis, mustaqil boʻlishi qonun bilan belgilanadi. Odil sudlovni taʼminlashda himoyachiga berilgan huquqlar ham qayta koʻrib chiqilib, yetmaydigan vakolatlar beriladi. Endi sudlarga jinoyat ishi faqat ayblov xulosasi bilan emas, balki himoyachining fikri bilan birga qabul qilinadi. Ayblanuvchining himoyachidan voz kechishi boʻyicha har bir holat prokuror, sud tomonidan sinchiklab oʻrganiladigan tizim joriy qilinadi.

Zero, davlat va jamiyatni tubdan modernizatsiya qilishda, eng avvalo, fuqarolarning huquq va erkinliklarini ishonchli himoya qilish, sud mustaqilligini taʼminlash, odil sudlovga erishish, qonuniylikni mustahkamlash muhim ahamiyat kasb etadi.

Ilgʻor xorijiy tajribalar asosida maʼmuriy sudlar faoliyatini yangi bosqichga olib chiqish, maʼmuriy sudlarga hokim qaroridan norozi boʻlib murojaat qilingan taqdirda, ishlarni eksterritorial tartibda, yaʼni boshqa hududda ham koʻrish amaliyoti joriy qilinadi. Vazirlar ham, hokimlar ham bir haqiqatni yaxshi tushunib olishi kerak. Oʻzbekistonda mulk va investitsiyaning himoyachisi qaysidir hokim yoki vazir emas, faqat Konstitutsiya, qonun va sud boʻladi. Bu borada Xalqaro tijorat sudini Oʻzbekistonda tashkil qilish boʻyicha ham amaliy ishlar boshlandi. Yuqoridagi barcha tashabbuslarni Konstitutsiyada toʻgʻridan-toʻgʻri muhrlab qoʻyish lozim deyildi Murojaatnomada.

Haqiqatan ham, bunday muhim oʻzgarishlar, sudlarning chinakam mustaqilligini taʼminlash, ayniqsa, sud biron-bir mansabdor shaxsning qoʻli yetadigan idoraga aylanib qolishiga mutlaqo yoʻl qoʻymaslik, sudga bosim oʻtkazgani uchun javobgarlikni kuchaytirishga qaratilgan choralar soha xodimlarining oʻziga boʻlgan ishonchini oshirdi.

Xulosa oʻrnida shuni taʼkidlash kerakki, sud-huquq sohasida amalga oshirilayotgan islohotlar mamlakatimizda qonun ustuvorligini va ijtimoiy adolatni, fuqarolar tinchligi va totuvligini taʼminlashga qaratilgani bilan alohida aha­miyat kasb etadi.

Muzaffar Raupov,

Qashqadaryo viloyat sudi fuqarolik ishlari boʻyicha sudyasi.