Islohotlar — taraqqiyotni harakatlantiruvchi kuch

Xalq manfaati yoʻlida islohotlar oʻtkazish hech qayerda va hech qachon oson kechgan emas. Besh barmoq barobar boʻlmaganidek, oldimizga qoʻyilgan islohotlarni hammaga birdek yoqtirib boʻlmaydi. Ammo Prezidentimizning siyosiy irodasi bilan boshlangan oʻzgarishlar shabadasi xalqimizga chinakam erk berdi, uning qadrini yuksakka koʻtardi. Shunga yarasha xalqimizning dunyoqarashi ham oʻzgardi.

Har qanday islohot yo davlat tizimini oʻzgartirish yoʻlidan yoki xalq hayotini yangilash yo iqtisodiyotga qaratilganligi bilan kechishiga koʻp bora guvoh boʻlganmiz, lekin Oʻzbekis­tonda 2016-yildan boshlangan islohotlar butunlay boshqacha qiyofa kasb etdi. Islohotlar markazida inson turganligi, qolgan barcha yangilanishlar mana shu insonning atrofida kechganligi butun dunyo uchun yangilik boʻldi, deb aytishga toʻla asoslar bor. Shuning uchun ham islohotlar negizida namoyon boʻlgan inson nafaqat hayoti oʻzgarishini, balki butun tafakkuri yangilanishini, oʻz huquqlarini konstitutsiya taʼminlashini istashi tabiiy.

Biz shunday davrlarni boshdan kechirdikki, inson qadri butunlay toptaldi. Insonning hayoti, taqdiri kimlarningdir xohish-istagi bilan boshqarildi. Daxlsiz huquqlar haqida gapirilar, yozilar, lekin amal qilinmas edi. Konstitutsiyani, uning asosida qabul qilingan qonunlarni istalgancha talqin qilish mumkin edi…

Davlat qudrati uning tabiiy boyliklari, harbiy kuchi, iqtisodiy imkoniyatlari bilan oʻlchanadigan zamonlar allaqachon oʻtib ketgan. Bugun xalqning, eng avvalo, turmush darajasi, huquqlari, intellekti, dunyo­qarashi, tafakkur olamiga qarab baho berish urfga aylandi. Inson tafakkuri, insonning hayotdan rozilik darajasi, uning haq-huquqlarining soʻzsiz taʼminlanishi bu har qanday davlat qudratidan muhimroqdir. Bugun Oʻzbekis­ton tutgan yoʻl insonni qadrlashga, insonni yaxshi koʻrishga, insonni rozi qilishga, qaratilganligi bilan ham butun dunyoni hayratga solmoqda.

Shuning uchun bugun Oʻzbekistonning yangilanayotgan konstitutsiyasiga “Inson – jamiyat – davlat” tamoyili kiritilayotganligi bejiz emas. Inson tafakkurining mahsuli insondan oldin yoki yuqori turishi mantiqqa zid. Biz yangilanayotgan konstitutsiyamizda insonni jamiyat va davlatdan ustun qoʻyamiz.

Bir soʻz bilan aytganda, biz ijtimoiy davlat qurish yoʻlidan borayap­miz. Konstitutsiyada ham bu masala muhrlanayapti. Ijtimoiy davlatda har bir inson uchun munosib yashash sharoitlari kafolatlanadi. Hech kim eʼtibordan chetda qolmaydi. Bir inson muammosi butun jamiyatning muammosi, deb qaraladi. Insonlar oʻz tashvish va qiyinchiliklari bilan yolgʻiz qoldirilmaydi.

Konstitutsiyaviy islohot bugungi va istiqboldagi muvaffaqiyatli va barqaror taraqqiyotning zaruriy huquqiy sharti va asosidir. Xususan, u “samarali va yaxshi boshqaruv” tizimini joriy etishning muhim vositasi sifatida hokimiyat tarmoqlari oʻrtasidagi oʻzaro tiyib turish va muvozanat tizimini mus­tahkamlash, hisobdorlik, ochiqlik, oshkoralik va shaffoflikni oshirishga yordam beruvchi konstitutsiya­viy qoidalarni oʻrnatadi. Boshqaruv sifati va samaradorligini oshirishga qaratilgan ushbu oʻzgarishlar siyosiy tizim barqarorligini taʼminlashga xizmat qiladi. Bu esa, oʻz navbatida, iqtisodiyotni rivojlantirishga foyda keltirib, natijada sarmoya kiritish va taraqqiyotni taʼminlash uchun qulay va barqaror muhit yaratadi. Bunga, eng avvalo, “Yangi Oʻzbekiston – xalqchil va insonparvar davlat” gʻoyasi va “inson – jamiyat – davlat” tamoyilini hayotga faol tatbiq etish, Prezident, parlament va hukumat oʻrtasida vakolatlarni aniq taqsimlash, hokimiyatlar boʻlinishi tizimida oʻzaro tiyib turish va muvozanatni mustahkamlash, erkin va adolatli fuqarolik jamiyatini rivojlantirish, zamonaviy xalqaro hamjamiyatda oʻzining munosib oʻrnini topish orqali erishiladi. Yangilanayotgan Konstitutsiya Yangi Oʻzbekiston ravnaqining huquqiy poydevorini mustahkamlashga qaratilgan va bu jahon tajribasiga mos tabiiy jarayondir.

Oʻtgan davrda jamiyatimizning siyosiy-huquqiy, ijtimoiy-iqtisodiy, madaniy-maʼrifiy manzarasi butunlay oʻzgardi. Erkinlik va ochiqlik, qonun ustuvorligi, jahon hamjamiyati bilan oʻzaro manfaatli hamkorlik davlatimiz siyosatining asosiy yoʻnalishiga aylandi. Odamlarning siyosiy ongi, huquqiy madaniyati oshdi. Shuning barobarida Oʻzbekis­ton Konstitutsiyasining yangi loyihasini tayyorlash, mamlakat Kons­titutsiyasini tahrir qilish masalasi hayot zaruratiga aylandi.

Oʻz navbatida xalqimiz ham Kons­titutsiyaviy islohotlar tarafdori ekanligi amalda oʻz isbotini topdi. Eʼtibor qilsak, Konstitutsiyaviy qonun loyihasi boʻyicha umumxalq muhokamalarida 223 mingga yaqin taklif kelib tushganligi va ular asosida loyiha takomillashtirilib, maromiga yetkazilganligi, xususan, takliflarning har toʻrttasidan bittasi loyi­hadan joy olganligi fik­rimizga yaqqol misol boʻla oladi.

Yangilanayotgan Konstitutsiya taraqqiy etgan davlat – yangi Oʻzbekis­tonni qurish gʻoyasi atrofida butun jamiyatimizni jipslashtirishi, unda barcha qatlam manfaatlari inobatga olingani, loyihani ishlab chiqishda keng jamoatchilik, siyosiy partiyalar, jamoat tashkilotlari, ekspertlik va ilmiy doiralar vakillari, ziyolilar faol qatnashganligi, muxtasar aytganda, loyiha tom maʼnoda xalq Konstitutsiyasi boʻlayotganligini ham alohida taʼkidlash joiz.

Muhokamalardan oʻtgan Konstitutsiya loyihasida iqtisodiy islohotlar jarayonida inson manfaatlarini taʼminlash bosh mezon boʻlishi kerakligiga, fuqarolik jamiyati ins­titutlarining oʻrni va maqomini mustahkamlashga, oila ins­titutini rivojlantirish, millatlararo totuvlikni yanada mus­tahkamlashga, yoshlarning huquq va manfaatlarini toʻla taʼminlashga, “Yangi Oʻzbekiston – ijtimoiy davlat” tamoyilini konstitutsiyaviy qoida sifatida muhrlashga, bolalar mehnatiga yoʻl qoʻymaslik, nogironlar, keksalar huquqlarini ishonch­­li himoya qilishga, bogʻcha, maktab, oliy taʼlim va ilm-fan sohalarini rivojlantirishga alohida eʼti­bor qaratilayaptiki, bu ham davlatimiz rahbari boshchiligida amalga oshirilayotgan islohotlar faqat va faqat inson manfaatlariga va uning qad­rini taʼminlashga qaratilayotganligini yaqqol isbotlaydi.

Fuqarolik jamiyati institutlari, yaʼni siyosiy partiyalar, NNT va boshqa institutlarning ham maqomi yuqori darajaga chiqadi. Bu jamiyatning yanada erkinlashuvi garovi boʻladi. “Yangi Oʻzbekiston – ijtimoiy davlat” tamoyilini kons­titutsiyaviy qoida sifatida muhrlash gʻoyasi ham eʼtiborga molik.

Ijtimoiy davlat deganda ijtimoiy sohaga katta eʼtibor qaratiladigan, fuqarolarning tengligi, ularning turli tabaqalarga ajralishiga yoʻl qoʻymaydigan, umumfarovonlik taʼminlangan jamiyat tushuniladi. Bir qator mamlakatlarda davlatning ijtimoiy maqomi Kons­titutsiya darajasida mustahkamlangan. Bizda mamlakatimizning ijtimoiy davlat sifatidagi maqomi Asosiy qonunda koʻrsatilmagan edi. Ammo ijtimoiy sohada amalga oshirilayotgan islohotlar, ehtiyojmand aholining ijtimoiy muhofazasiga qaratilgan siyosat ijtimoiy davlatning tub zamini yaratilganidan dalolat beradi. Keyingi yillarda davlat byudjeti mablagʻlarining ellik foizdan ortigʻi ijtimoiy sohalarga yoʻnaltirilayotganining oʻzi ham buni yaqqol isbotlaydi.

Fikrimizcha, bundan keyin ham ijtimoiy soha, ayniqsa, taʼlim, sogʻliqni saqlash, aholi bandligini taʼminlash, ularni barqaror ish oʻrinlari bilan taʼminlash sohasiga eʼtibor yanada kuchaytiriladi. Chunki sifatli taʼlimsiz, yetuk kadr­larsiz buyuk kelajakni tasavvur etib boʻlmaydi.

Yangilanayotgan Konstitutsiyamizda kambagʻallikni qisqartirish, bandlikni taʼminlash, ishsizlikdan himoya qilish boʻyicha davlat oʻziga qator yangi majburiyatlar olishi belgilanmoqda. Umuman, davlatning ijtimoiy majburiyatlariga doir normalar uch barobar oshmoqda. Masalan, 2 million 200 ming ehtiyojmand oila davlatdan moddiy yordam olishini kafolatlaydi. Bu jami oilalarning 25 foiziga toʻgʻri keladi, ularga har yili 11 trillion soʻm ajratiladi. Ayni paytda har bir fuqaroning uy-joyli boʻlish huquqi va uy-joy qurilishi davlat tomonidan ragʻbatlantirilishining Konstitutsiyamizda mustahkamlanayotgani oldinga qoʻ­yilgan marralarga erishish uchun mus­tahkam zamin hozirlaydi.

Ilk marotaba davlat zimmasiga aholining ijtimoiy jihatdan ehtiyojmand toifalarining hayot sifatini oshirish, nogironligi boʻlgan shaxslarning jamiyat va davlat hayotida toʻlaqonli ishtirok etishi va oʻz huquqlarini amalga oshirishi uchun shart-sharoitlar yaratish choralarini koʻrish majburiyati yuklanmoqda. Davlat oʻz zimmasiga nogironligi boʻlgan shaxslarning ijtimoiy, iqtisodiy va madaniy sohalar obyektlari va xizmatlaridan toʻlaqonli foydalanishi uchun shart-sharoitlar yaratish, ularning ishga joylashishiga, taʼlim olishiga koʻmaklashish majburiyatini olayotganligi ham ijtimoiy davlat tamoyi­lining yaqqol ifodasidir.

Bir soʻz bilan aytganda, Konstitutsion islohotlar turmushimizga yorugʻlik olib kiradigan nur boʻlib, hayotimiz va umumiy xonadonimizni milliy manfaat va qadriyatlarimizga, umumeʼtirof etilgan demokratik mezonlarga monand qilib qurishdek noyob tarixiy imkoniyat desak, yang­lishmagan boʻlamiz. Biz uning qad­riga yetishimiz, qonunlarimizning ustuni boʻlgan, hayotimizni boshqaradigan Konstitutsiyaviy islohotlarga va 30-aprelga belgilangan umumxalq referendumiga befarq boʻlmasligimiz kerak.

Tashpoʻlat MATIBAYEV,
xalq deputatlari Toshkent shahar Kengashi deputati,
sotsiologiya fanlari doktori, professor