Konstitutsiya-inson huquqlari ulugʻlangan qomusiy hujjat !

Jahon hamjamiyatida Oʻzbekistonning roli va oʻrni tobora oshib borayotgan sharoitlarda mamlakat Konstitutsiyasi maʼnaviy taraqqiyotni taʼminlash ishida, asosiysi, mamlakatning izchil iqtisodiy rivojlanishi va xalq farovonligi oshishida real huquqiy asos boʻlib xizmat qilmoqda. Oʻzbekiston Konstitutsiyasi mustaqillik qoʻlga kiritilgandan keyin juda qisqa muddatlarda ishlab chiqilgani va qabul qilinganini alohida taʼkidlash joiz. “Konstitutsiya” deganda biz ongu tafakkurimizning muayyan mustahkam prinsiplaridan kelib chiqadigan va ijtimoiy farovonlik maqsadlariga yoʻnaltirilgan, jamiyat rioya qiladigan aniq va yagona tizimiga solingan qonunlarning, qoida va odatlarning mujassamligini tushunamiz degan edi — ingliz siyosatchisi, davlat arbobi va yozuvchisi Genri Sent-Jont vikont Bolingbrok. Xalqimiz konstitutsiyaviy islohotlardan katta oʻzgarishlarni kutayotganligi sir emas, albatta. Buning isboti sifatida loyiha boʻyicha oʻtkazilgan umumxalq muhokamasi jarayonida aholidan 220 mingdan ziyod takliflar kelib tushganligi ham fuqarolarimiz ushbu masalaga juda katta qiziqish va eʼtibor bilan yondashganligidan yaqqol dalolat beradi. Konstitutsiyaviy qonun loyihasi ustida ishlashda senatorlarimiz ham faol ishtirok etdilar. Xususan, 19 nafar senatorlarimiz Konstitutsiyaviy komissiya tarkibida Konstitutsiyaviy qonun loyihasi ustidagi ishlarda bevosita qatnashdilar.

Xabaringiz bor, Konstitutsiyaviy qonun loyihasi umumxalq muhokamasida, yetuk olimlar, jamoatchilik, xalqaro va xorijiy ekspertlar ishtirokidagi muhokamalarda har tomonlama tahlil qilindi va maromiga yetkazildi. Xususan, loyihani tayyorlashda va takomillashtirishda 400 dan ortiq xalqaro hujjatlar, 190 ga yaqin mamlakatlar konstitutsiyalari puxta oʻrganildi, xalqaro ekspert va mutaxassislar ishtirokida bir necha bor muhokama qilindi, shuningdek respublikaning turli hududlarida keng jamoatchilik vakillari ishtirokida jami 20 mingga yaqin muhokamalar tashkil etildi.Loyiha 10 ga yaqin xorijiy va xalqaro, shu jumladan lingvistik, yuridik, gender-huquqiy, korrupsiyaga qarshi, jamoatchilik hamda inson huquqlari boʻyicha normalarga muvofiqligi yuzasidan ekspertizalardan oʻtkazildi. Xalqaro ekspertlar ham mazkur loyiha xalqaro huquqning umum eʼtirof etilgan barcha qoidalarini oʻzida mujassam etganligini koʻrsatdi. Joriy yil 10 mart kuni Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasining majlisi boʻlib, unda Konstitutsiyaviy qonun loyihasi boʻyicha referendumni tayinlash va uni oʻtkazish toʻgʻrisida qaror qabul qilindi. Qarorda mazkur qarorning Konstitutsiyaga muvofiqligini aniqlash uchun uni Oʻzbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy sudiga yuborish tartibi ham belgilangan edi. Shunga muvofiq, Konstitutsiyaviy sud joriy yil 13 mart kuni oʻz majlisini oʻtkazib, yuqoridagi qarorni Konstitutsiyaga muvofiq deb topdi. Konstitutsiyaviy qonun loyihasida mamlakatimizning uzoq muddatli taraqqiyot strategiyalari, yurtimiz va xalqimizning ertangi farovon hayoti uchun mustahkam huquqiy asos hamda ishonchli kafolatlar oʻz ifodasini topmoqda. Oʻzbekiston “huquqiy davlat” degan konstitutsiyaviy tamoyil muhrlanmoqda.Bu barchaning qonun oldida tengligini va qonundan hech kim ustun emasligini taʼminlash, sudlar tomonidan adolatli qarorlar qabul qilish, umuman olganda davlat organlarining xalqqa xizmat qilishi uchun mustahkam poydevor boʻladi.

Yangi tahrirdagi Konstitutsiya loyihasida ilgarigi “davlat – jamiyat – inson” tamoyilini “inson – jamiyat – davlat” deb oʻzgartirish, yaʼni eng avvalo inson manfaatini har narsadan ustun qoʻyishni maqsad qilgan. Xususan, unda inson huquq va erkinliklarini taʼminlash–davlatning oliy majburiyati etib belgilanmoqda va shu munosabat bilan inson huquqlari kafolatlari jiddiy ravishda kuchaytirilmoqda. Loyihaga asosan insonning shaʼni va qadr-qimmati daxlsizdir, hech narsa ularni kamsitish uchun asos boʻlishi mumkin emas. Insonnning huquq va erkinliklari bevosita amal qiladi hamda qonunlar, davlat organlari va mansabdor shaxslar faoliyatining mazmun-mohiyatini belgilab beradi. Inson va davlat organlari oʻrtasidagi yuzaga kelgan noaniqliklar inson foydasiga talqin qilinishi, huquqiy taʼsir choralari maqsadga erishish uchun yetarli va mutanosib boʻlishi kerakligi belgilanmoqda. Bu normalar huquqni qoʻllash faoliyatida inson manfaatlari ustuvor boʻlishini amalda taʼminlashga xizmat qiladi. Yangi tahrirdagi Konstitutsiya loyihasida inson-jamiyat -davlat eng avvalo inson huquq va erkinliklarini taʼminlash davlatning oliy majburiyati etib belgilanayotganligi va shu munosabat bilan inson huquqlari kafolatlari kuchaytiralayotganligi, inson va davlat oʻrtasidagi yuzaga kelgan noaniqliklar inson foydasiga talqin qilinishi, huquqiy taʼsir choralari maqsadga erishish uchun yetarli va mutanosib boʻlishi kerakligi belgilanmoqda.

Konstitutsiyaviy qonun loyihasi huquqiy demokratik kuchli fuqarolik jamiyatini barpo etish, erkin bozor munosabatlari va xususiy mulk ustuvorligiga asoslangan iqtisodiyotni qurish, xalqimizning tinch, obod va farovon hayotini taʼminlash, Oʻzbekistonning xalqaro maydondagi obroʻ-eʼtiborini yuksaltirish, milliy qonunchilik tizimini shakllantirish hamda mamlakatimiz hayotining barcha sohalarida islohotlarni muvaffaqiyatli amalga oshirishda mustahkam poydevor boʻlib xizmat qiladi.

Gulnafis Xudoyberdiyeva,

Navoiy viloyat sudi sudyasi.