Xalqaro hamkorlik

Yaqinda Fanlar akademiyasi Abu Rayhon Beruniy nomidagi Sharqshunoslik instituti bilan Misr Arab Respublikasi Milliy kutubxona va arxivlari tashkiloti oʻrtasida qoʻlyozmalarni oʻrganish, ularni asrab-avaylash, ikki davlatning hujjatlar va arxivlar sohasidagi hamkorligini rivojlantirishga doir memorandumga kelishib olindi.

Ming yildan ortiq aloqalarni oʻzida aks ettiruvchi mamluklar sulolasi, Ayubiylar davrida 70 mingdan ortiq turkiy xalqlarning Misr zaminida qoʻnim topishi, oʻzbek xalqi vakillarining Misr­­da yashab, Tuluniylar va Ixshidiylar davlatlariga asos solgani, Ahmad Fargʻoniyning Qohira shahri yaqinida olib borgan muhandislik tadqiqotlari natijasida “Miqyas an-Nil” nomi bilan tanilib, Nil daryosi suvi sathini oʻlchashda uzoq muddat foydalanilgan jihoz va nihoyat, bugungi kunda Qohira markazida “Oʻzbekiya” mahallasining borligi Oʻzbekis­ton va Misr Arab Res­publikalari oʻrtasidagi samarali tarixiy aloqalar mavjud boʻlgani va bu esa doʻstlik rishtalarini yanada mustahkamlashda mustahkam asos boʻlib xizmat qilishidan dalolat beradi.

Oʻzbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyev yurtimizga tashrif bilan kelgan Misr Bosh imomi, Al-Azhar majmuasi rahbari shayx Ahmad Muhammad Tayyibni qutlar ekan, Misr Prezidenti Abdulfattoh as-Sisining Oʻzbekistonga 2018-yil 4-5-sentyabr kunlari amalga oshirgan rasmiy tashrifi ikki tomonlama munosabatlarimizni rivoj­lantirish yoʻlida tarixiy qadam boʻlganini qayd etgan edi.

2020-yil 4-mart kuni Samarqandda oʻtkazilgan “Imom Abu Mansur Moturidiy va moturidiya taʼlimoti: oʻtmish va bugun” mavzusidagi xalqaro konferensiyada “Al-Azhar” majmua­­si rahbari Ahmad Tayyibga Samarqand shahrining faxriy fuqarosi unvoni berildi. “Al-Azhar” majmuasi rahbariga Prezident Shavkat Mirziyoyevning ezgu tilak­lari yozilgan nomasi va Burhoniddin Margʻinoniy “Hidoya” asarining XIII asrga oid faksimile nashri topshirildi. Tuhfa qilingan noyob kitob “Al-Azhar” majmuasida qimmatli tarixiy manba sifatida foydalanishi va yanada keng tadqiq etilishi kutilmoqda. Zero, bugungi kunda Oʻzbekiston va Misr muqaddas islom dinining bagʻrikenglik tamoyillarini, maʼrifiy qadriyatlarini targʻib etish, uning insonparvarlik mohiyatini saqlash, diniy-maʼnaviy meros­ni tadqiq etish, turli xavf-xatarlarga qarshi kurashish borasida tahsinga sazovor vazifalarni oʻz oldiga maqsad sifatida belgilab olgan.

Ayn Shams universitetining professori Magida Maxluf xonim yigirma yillik izlanishlar natijasida Zahiriddin Muhammad Boburning “Boburnoma” asarini turk va oʻzbek tillaridan arab tiliga tarjima qilishga muvaffaq boʻldi hamda ushbu tarixiy asarning arab dunyosida keng tanilishiga sabab boʻldi.

Shuningdek, Osiyo mamlakatlari boʻyicha tadqiqotchi Ahmad Abdu Tarabik ham “Oʻzbekiston va islom sivilizatsiyasi oʻchoqlari” nomli kitob tayyorlab, uni nashr etdi. Kitobning “Oʻzbekiston islom sivilizatsiyasi beshigi” deb nomlangan bobida mamlakatimiz tarixi, geografik joylashuvi, aholisi va tili, shuningdek, Toshkent, Buxoro, Samarqand, Termiz, Xorazm kabi tarixiy shaharlar haqida ilmiy manbalarga asoslangan maʼlumotlar keltirilgan. Kitobning ikkinchi bobida dunyo ilm-fani rivojiga ulkan hissa qoʻshgan buyuk allomalar — Muhammad Xorazmiy, Abu Rayhon Beruniy, Ahmad Fargʻoniy, Ibn Sino, Alisher Navoiy hayoti va ijodiy faoliyatiga alohida oʻrin berilgan.

Oʻzbekiston Fanlar akademiyasi Sharqshunoslik instituti olimlari bilan hamkorlikda Misrda Oʻzbekistondagi meʼmoriy obidalar tarixi, ayniqsa, Buxoro, Samarqand, Xiva va Qoʻqon kabi tarixiy shaharlarimiz haqida salmoqli ilmiy tadqiqotlar nashr etildi va dissertatsiyalar yoqlandi. Institut fondidagi baʼzi nodir qoʻlyozmalarning hamkorlikdagi nashri va Alisher Navoiy hikmatlarining arab tiliga tarjimasi kitobxonlarga taqdim etildi.

Jumladan, Qohira universiteti professori Ahmad Rajab Rizq 2008–2011-yillarda Misrning Toshkentdagi elchixonasi madaniyat boʻyicha maslahatchisi, vakolatxona huzuridagi Madaniyat markazi mudiri lavozimida faoliyat yuritgan, 2017-yilda “Buxoro meʼmoriy obidalari va islom sivilizatsiya­­si” nomli kitob nashr etgan. 2018-yil uning Samarqand meʼmoriy obidalariga bagʻishlangan yangi kitobi chop etilgan. Hozirda Toshkent, Xiva, Termiz va Fargʻona toʻgʻrisidagi kitoblarni nashrga tayyorlamoqda. U Oʻzbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 2020-yil avgustdagi farmoniga muvofiq “Doʻstlik” ordeni bilan taqdirlangan.

Ahmad Rajab Rizq tomonidan Movarounnahrning buyuk tarixini oʻzida aks ettiruvchi 7 jildli kitob tayyorlangan, ushbu noyob qoʻllanma asosida Qohira universiteti madaniy meros va arxeologiya fakultetining 5 ming nafardan ortiq talabasi va 100 nafardan ziyod professor-oʻqituvchisi magistrlik va doktorlik ishlarida faol foydalanishmoqda.

Ahmad Rizq arxeologiya fakultetida tarixiy obidalarni taʼmirlash, islomiy meʼmorchilik va yogʻoch oʻymakorligini tadqiq etish, toʻqimachilik, gilamchilik va zardoʻzlik sanʼati sirlarini oʻrganishga ixtisoslashgan 3 ta laboratoriyaga asos solgan. Ushbu laboratoriyalarda islom dunyosi xalqlari, jumladan, Buxoro, Samarqand, Xorazm tarixiy-madaniy merosiga oid maʼlumotlar beriladi.

Qohira universiteti magis­tranti, yosh olima Habiba Muhammad oʻzbek tilida kurs olib boradi. Oʻzbek tilining rivojlanish tarixi, uning morfologik xususiyatlari boʻyicha olib borayotgan izlanish­lari natijalari haqida talabalarga maʼlumot berib boradi.

Hulvan universiteti doktori Karim Kamol Hilol Xivadagi Shergʻozixon, Qutlugʻmurod madrasalari tarixi, epigrafikasi, madrasadagi vaqfnomalar haqida, shuningdek, Temuriylar davridagi Samarqand meʼmoriy diniy obidalari tarixi haqida bir qator fundamental ilmiy kitob va tadqiqotlarni nashr etdi. Ushbu tadqiqotlari asosida oʻzining doktorlik dissertatsiyasini muvaffaqiyatli himoya qildi.

Qohira universiteti doktori Dalya Isom Xalil Mustafo “Samarqandda Temuriylar davridagi meʼmoriy bitiklar” mavzuida doktorlik dissertatsiyani yoqladi.

Misr yozuvchilar uyushmasi aʼzosi Abdurahmon al-Xamisiy esa ikki jildlik “Oʻzbek xalq ertaklari” kitobini qayta chop etdi. Muallifning ushbu kitobi bilan tanishgan kitobxon ikki mamlakat xalqlari ogʻzaki ijodi bir-biriga oʻxshash ekaniga ishonch hosil qiladi.

Yaqinda Oʻzbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Abu Rayhon Beruniy nomidagi Sharqshunoslik ins­tituti bilan Misr Arab Respublikasi Milliy kutubxona va arxivlari tashkiloti oʻrtasida qoʻlyozmalarni oʻrganish, ularni asrab-avaylash, ikki davlatning hujjatlar va arxivlar sohasidagi hamkorligini oʻzaro manfaatlar asosida rivojlantirish va kengaytirish maqsadida oʻzaro hamkorlik memorandumiga kelishib olindi. Mazkur hujjat madaniy, adabiy va tarixiy nashrlar va qoʻshma faoliyatni tashkil etish, qoʻlyozma merosi va kitoblar bilan bogʻliq tadqiqotlarni olib borish, hujjatlarni va tegish­li texnologiyalarni saqlash va ulardan foydalanish, shuningdek, qoʻshma konferensiyalar va madaniy koʻrgazmalar tashkil etishni yuqori darajaga koʻtarishga xizmat qiladi.

Bahrom ABDUHALIMOV,
Oʻzbekiston Fanlar akademiyasi vitse-prezidenti,
tarix fanlari doktori, professor