Скандинавча юриш ҳақида сиз билган ва сиз билмаган маълумотлар

Камолжон Шадиметовнинг Скандинавча юриш номли илмий-оммабоп китоби нашрдан чиқди, унда муаллиф томонидан билдирилган тавсиялар

Маълумки, юртимизда жисмоний тарбия ва спорт соҳасида давлат бошқаруви тизимини тубдан такомиллаштириш, аҳоли, айниқса, ёшлар ўртасида соғлом турмуш тарзини кенг тарғиб қилиш мақсадида, 2018 йилнинг март ойида Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Жисмоний тарбия ва спорт соҳасида давлат бошқаруви тизимини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида” ги ПФ-5368-сонли Фармони қабул қилинган эди.

Ушбу Фармонда белгиланган вазифаларни амалга ошириш мақсадида бугунги кунда жисмоний тарбия ва спорт соҳасида аҳолининг кенг қатламларини спорт билан шуғулланишга ва соғлом турмуш тарзини юритишга жалб этиш, аҳоли, айниқса, ёшлар ўртасида жисмоний тарбия ва спорт билан шуғулланишни оммалаштириш, жисмоний тарбия-соғломлаштириш ва спорт ташкилотлари, объектлари ва иншоотларининг моддий-техника базасини ривожлантириш ҳамда мустаҳкамлаш борасида бир қатор ишлар амалга оширилиб келинмоқда.

Маҳаллаларда, меҳнат жамоаларида жисмоний тарбия ва спортни ривожлантириш, фуқаролар, меҳнаткашлар ва уларнинг оила аъзолари орасида соғлом турмуш тарзини шакллантиришга қаратилган вазифаларни амалга ошириш мақсадида, маҳаллаларда, жамоаларда жисмоний тарбия ва оммавий спортни ривожлантириш Концепцияси ижроси доирасида аҳоли ўртасида  оммавий спортни тарғиб этиш, турли спорт мусобақаларини мунтазам ташкил қилиш орқали фуқароларнинг саломатлигини мустаҳкамлаш, соғлом турмуш тарзи самарадорлигини оширишга қаратилган ишлар амалга оширилмоқда.

Айниқса, ёшлар ва кексалар ўртасида бадантарбия машқларини ташкил этиш орқали уларнинг саломатлигини яхшилаш, гиподинамия (камҳаракатлик) туфайли юзага келувчи турли касалликлардан сақланишига кўмаклашиш ишларига алоҳида эътибор қаратилмоқда.

Фармонда корхоналар, таълим муассасалари, истироҳат боғларида оммавий бадантарбия ва гимнастика машғулотларини ўтказиш эътибордан четда қолиб кетгани қайд этилган эди. Бундай машқларнинг инсон саломатлиги учун фойдалилигини тарғиб қилиш мақсадида доимий кўрсатув ва ижтимоий роликлар тайёрлаб, телевидение орқали намойиш этиш лозимлиги таъкидланганди. Бу борада ҳам қатор диққатга сазовор ишлар амалга оширила бошланди.  

Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев раислигида 2019 йил 4 сентябрь куни жисмоний тарбия ва спортни ривожлантириш, халқаро мусобақаларга тайёргарликни кучайтириш масалаларига бағишланган видеоселектор йиғилиши ўтказилиб, унда Президентимиз – “Мамлакатимизда спортни оммалаштириш бўйича беш йиллик миллий концепция ишлаб чиқиш зарур. Аҳолини жисмоний тарбия билан мунтазам шуғулланиш, соғлом турмуш кечиришга жалб этиш, шу орқали касалликларнинг олдини олиш, одамларнинг умрини узайтириш концепциянинг асосий йўналиши ва натижаси бўлиши керак”, – деб таъкидлади.

Малакали мураббийлар камлиги, хусусан, қишки спорт турлари бўйича мутахассислар етишмаслиги қайд этилди. Жисмоний тарбия ва спорт вазирлигига мураббийлар тайёрлашни такомиллаштириш, уларга лицензия бериш механизмини соддалаштириш вазифасини қўйди. 

Жисмоний тарбия ва спорт бўйича мутахассисларни илмий-методик таъминлаш, қайта тайёрлаш ва малакасини ошириш маркази ҳамда Республика спорт тиббиёти маркази фаолиятини такомиллаштириш, бу борадаги ўқув дастурлари ва методологияни янгилаш, спортчиларнинг тайёргарлик жараёнига инновацион технологияларни жорий этиш бўйича топшириқлар берилди.

Видеоселектор йиғилишида аҳолини, айниқса, ёшларни оммавий спортга кенг жалб этиш масалаларига алоҳида эътибор қаратилди.

Тегишли вазирлик ва ташкилотларга спорт объектларида қурилиш-таъмирлаш ишларини ўз вақтида якунлаш, Жисмоний тарбия ва спортни ривожлантириш жамғармасининг 2019 йилги манзилли дастурини шакллантириш бўйича топшириқ берилди. 

Мутасадди раҳбарларнинг соҳадаги муаммоларни бартараф этиш, аҳолини оммавий спортга кенг қамраб олиш, профессионал спортни янада ривожлантириш бўйича ҳисоботлари эшитилди. 

2018 йил 18 декабрь Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Юқумли бўлмаган касалликларнинг профилактикасини, соғлом турмуш тарзини қўллаб-қувватлаш ва аҳолининг жисмоний фаоллиги даражасини ошириш чора-тадбирлари тўғрисида” қарорида таъкидландики, мамлакатимизда юқумли бўлмаган касалликлар ҳамда уларнинг хавф омилларининг олдини олиш, даволаш ва назорат қилиш, аҳолининг барвақт ўлим ҳамда касалланишини камайтириш бўйича изчил чора-тадбирлар амалга оширилмоқда.

Шу билан бирга, аҳоли саломатлигини муҳофаза қилиш борасида профилактика чора-тадбирларини самарали мувофиқлаштириш тизими мавжуд эмаслиги фуқароларнинг жисмоний фаоллиги даражасини қўллаб-қувватлаш ва соғлом турмуш тарзини юритишда келишилган чоралар кўриш имконини бермаётганини қайд этилди.

Юқоридаги Президентимизнинг фармони, қароридаги топшириқлари ижроси доирасида, бадантарбия ва гимнастика турларига янги, замонавий турларни жорий этиш ва шу орқали қатор касалликларни тиклаш (реаблитация) тизимини кенгайтириш мақсадида, Ўзбекистон Соғлиқни Сақлаш Вазирлиги,  Ўзбекистон Жисмоний тарбия ва спорт Вазирлиги ва Ўзбекистон, Ўзбекистон “Адолат” СДП Сиёсий Кенгаши “Скандинавия услубида таёқлар юриш” машқларини мамлакатда кенг тарғиб қилиниши ва жорий этилишига асосий эътиборни қаратади.

Скандинавияча юриш машқлари АФЗАЛЛИКЛАРИ

Тарихига эътибор қаратилса, “Скандинавия услубида таёқлар юриш” машқларининг келиб чиқишини жуда қадимги замон билан боғланади, чўпонлар ва зиёратчилар таёқларни қийин рельефли шароитда фойдаланишган. Соғломлаштириш муассасаларида аллақачондан буён жисмоний соғломлаштиришга ишлатиб келинган.

Яқин замонавий қўллаш тахминан, 1940 йиллар атрофида бошланган. Финландиянинг чанғи(лыжа)да учишни касб қилиб олганлар, ўзларини қиш мавсумидан бошқа пайтда тартиб (форма)да сақлаб туриши билан боғлиқ бўлган. Улар лыжада машқ қилмаса ҳам, ундан фойдаланиб, юришган. Бу “шимолча”(“Nordic walking”), “скандинавча” ва бундан ташқари,  “финча” юриш деб аталиб, жисмоний фаолликни бир тури, маълум бир машқ услубини қўллаб, махсус тайёрланган таёқчалар ёрдамида юриш техникасидан фойдаланилади.

Маълумотларга кўра, Скандинавияча услубда таёқларда юриш

• бир вақтнинг ўзида тананинг юқори ва пастки қисмидаги мушакларнинг тонусини (активлигини) таъминлайди;
• бўйин ва елка масаласидаги гавдани мағрур тутиш учун қад-қоматни ростлашга ғоят қулай;
• тепаликка кўтарилишга ёрдам беради;
• ҳаракатдаги мувозанат ва мослашишни яхшилайди;
• юрак-қон томирлари тизими ва чидамлилик машқлари самарали бўлади;
• ҳаракат-таянч аппарати бўлган муаммоси бор кишиларни тўла

ҳаётга қайтаради.

Скандинавияча юриш 1990 йиллардан бошлаб, бутун дунёда оммавийлашган. Шу жумладан, мамлакатимиз Ўзбекистонда ҳам кейинги йилларда ундан фойдаланувчилар кўпайиб бораётганини кузатиш мумкин. Жумладан, Тошкент шаҳрининг “Юнусобод” туманида (мўлжал “Зенит” заводи олдида) бир неча йиллардан буён ушбу усулдан фойдаланиб, машқ ўтказилиб келинади (2-расм).

Скандинавия усулида юришнинг соғликни

 тиклашдаги самараси

Маълумки, бугунги кунда кам ҳаракатли ҳаёт тарзи кўплаган касалликларни келтириб чиқармоқда. Скандинавия таёқларида юриш бундай касалликларни даволаш дастурига қўшимча, самарали усул ҳисобланади. Мисол сифатида, инфаркт миокард билан ёки юрак, қон томирлари билан касалланган мижозни оддий юрганига нисбатан, таёқчада фойдаланиб, тез юргани илмий асосланган.

Қайд этилганидек, скандинавия усулида юриш соғлиқни тиклашда кенг фойдаланила бошланган. Унинг катта гуруҳ касалликлар тиклаш, тикланиш самараси илмий жиҳатдан асосланган. Буларга юрак-қон томирлари касалликлари (юракнинг томир сиқилиши, қон босими битиб қолиш), нафас олиш органларининг касаллиги (жумладан, сурункали нафас йўлларини яллиғланиши - бронхит). Модда алмашинувининг бузилиши (семириш, иккинчи тип қандли диабет, метаболик синдром, остеопороз), таянч-ҳаракат аппарати касалликлари, асаб касалликлар (Паркинсон касали, депрессия, деменция).

Шимолча юриш, ёки бутун дунёда айтилишча, nordic walking, умуман шуғулланмаган кишиларга ҳам тўғри келаверади – унинг ёрдамида улар жисмоний юкка (нагрузка) осон ўрганади, аста-секин унинг ҳажмини ошириб, боради, чидамлилиги, бардошлигини оширади.

Бу спорт тури мушакларни янада кўпроқ ва омилкорлик билан машқ қилдиради. Оддий юришда юк фақат оёққа тушади, шимолча юришда эса, юқори гуруҳ мушаклар – қўлнинг елкагача белбоғигача, орқа елка, қорин мускуллари мушаклари ишлайди. Шу боис умуртқа дам олади – юк ундан таёқларга тушади. Бу айниқса, семиз кишиларга, радикулит ва остеохондроз билан азобланаётганларга жуда муҳим, чунки, улар учун оддий юриш қувонч бағишламайди: тез чарчайди, умуртқада ва оёқларида оғриқ пайдо бўлади.

Қайд этилганидек, Скандинавча юриш ҳаракат-таянч аъзоларини (аппарати) профилактикаси ва касаллигини даволашда қўлланилади. У оёқлар тизза бўғимларига енгиллаштириб, амортизацион юкни камайтиради. Айниқса, бундай ҳаракат тури, кимда-ким артироз билан касалланган ёки оёғи лат еган бўлса, жуда ижобий таъсир кўрсатади. Оддий юришга нисбатан, таёқлар ёрдамида юриш юрак уриш(пульс)ини минутига 10-15 тага оширади, юрак-қон томирларини самаралироқ машқ қилдиради.

Шунингдек, пульмонологлар шимолча юришни жуда кўп тарғибот қилишади. Чунки, у ўпкаси касал кишилар учун фойдали бўлиб, машқ қилдириш ва шамоллатишга (вентиляция) ёрдам беради. Унинг ёрдамида, организмга энг қулай ҳолатда кислород етказилиб, таъминланади.

Аввалига шимолча юришни, озишнинг таъсирчан услуб дейилиб, кенг тарғибот қилинган. Бу ҳақиқат, у ортиқча килограммдан холос бўлишга энг қулайлик. Оддий юришга нисбатан, шимолчасида энергияни кўпроқ йўқотилади.

Британиядаги National Health Institute институти тадқиқотларига кўра, бу услубда шуғулланган аёллар 18% га, эркаклар эса – 21% гача калория йўқотади. Сарфланган калориянинг миқдори, машқларга зўр берилиши, шиддатига қараб, плюс-минус 350 ккал/соатни ташкил этиши мумкин.

Ва ниҳоят, таёқлар ёрдамида сайр қилишнинг ўзи – жуда катта лаззат олишдир. У организмда “бахт гармонлари” серотинин ва эндрофин ишлаб чиқаради, бу организмнинг релаксациясига ёрдам беради ва ақлий қобилиятни фаоллаштиради.

таёқларни танлаш ва фойдаланиш

Таёқлар билан юриш учун махсус таёқлардан фойдаланилади, у умум эътироф этилган (классик) чанғиларга нисбатан узунлиги қисқароқ. Энг муҳими таёқларнинг узунлигини тўғри танлашда. Узунлиги нотўғри танланган таёқлардан фойдаланиш тиззага, тўпиқ ва елкага ҳаддан ташқари ортиқча юк туширади.

    Иккита турдаги таёқлар мавжуд: стандарт узунлиги чекланган ва телескопик бўлиши мумкин. Фарқи юришда таёқнинг сопини бармоқ билан қисиб юрмаслик учун тасма бойланган.

Шимолча юриш учун таёқлар – енгил бўлиб, материаллардан алюминийдан, углепластика ва бошқа композит (4-расм) ишлаб чиқарилади. У чанғига ўхшасада, бари-бир ундан фойдаланиб бўлмайди.

У қисқа бўлиб, тупроқ йўлларда, чанғи таёқларига ўхшаб алмаштирадиган учлик; муз ёки қорда – шип; асфальтда – емирилмайдиган қаттиқ резинадан пошна (каблук)ларга эга.

Таёқларнинг узунлиги қуйидаги формула билан аниқланади: одамни бўйини 0,68га кўпайтирилади. Яъни, бўйи 174 бўлса, узунлиги 118-120 см таёқлар танланиши (174 х 0,68 =118,32) керак. Унча тез юрмайдиган, касалликдан ўзини тиклаётганлар учун одамнинг бўйига 0,66га кўпайтириб танлаш лозим. Масалан, бўйи 171 х 0,66 =112,86 (110 см танлаш мумкин). Энг яхшиси телескопик ростланадиган, узунлигини ўзгартирадиган таёқчалардан сотиб олган маъқул. Бундай таёқчаларни оиланинг барча аъзоларини бўйига мослаштириш мумкин.

    Унинг анжомларига (экипировка) келсак, Тошкент шаҳри ва вилоятлардаги спорт магазинларида (2-илова) тўлиқ комплект -  крассовка, шапкалари билан учратиш мумкин. Жуда бўлмаганда қулай кроссовка сотиб олиш керак.

Таёқлар ёрдамида юриш техникаси

Юриш техникаси қўл, оёқ, сон ва тана ҳаракати худди юргандек, ритмли бўлиши керак. Қарама-қарши қўллар ва оёқлар навбатма-навбат олдинга ва орқага ҳаракатланади, ҳудди юргандагидек, фақат жадал (интенсив).

 Энг муҳими, тўғри суръатда ҳаракатланишга мослашиб, олиш керак. Қўлни олди-орқага йўналтириш ҳаракати қадамнинг миқдорини белгилайди. Агар қўлларни ва оёқларни узоқроқ йўналтирсангиз, унда ҳаракат сон, кўкрак қафаси, елка-гарданга юк кўпаяди. Таёқлар олдинга ҳаракат қилишга ёрдам бериши, яъни, у гавдани олдинга итариб юбориши керак. 

Юриш техникасини ўрганиб олиш учун керагича, тренер кузатувида токи мустақил юришни ўргангунга қадар давом этиши тавсия этилади. Биринчидан, юриш техникасини ўрганиш масаласи, иккинчидан, ушбу услубга амал қилиш муҳим. Машқларда даврларга бўлинади, биринчи даврда тайёргарлик, иккинчи даврда энг муҳим услубига амал қилиш, яъни, асосий машқлар (чидамлиликни ривожлантириш) ва якунловчи – қувватсизланиш даври. Агар ким таёқчалар билан юрса, унинг саломатлигини тикланиши тезлашади. Масалан: турмуш тарзида кам ҳаракатли кишиларнинг бўйин қисми тез-тез оғрийди, елка қисмининг юқори ва пастки бўлимларида муаммо пайдо бўлади.

Офисда ишлайдиганлар ходимлар билан тажриба ўтказилганда, шу аниқланганки, таёқлар ёрдамида юрадиганларда мушакларни сиқилиши (спазмированные)  ва оғриқлар йўқолган, елканинг юқори қисмининг ҳаракати ошган.

Юриш техникасини тўғри қўллаш натижасида, тоз-сон суякларини туташ жойига, тизза бўғинлари, болдир суяги билан товон суягини бириктирувчи бўғинларларга имкон қадар кам юк (нагрузка) тушади. Кўкрак кериб юрилади, гавдани тик тутиш (осанка) яхшиланади, қаттиқ ҳаёжон (стресс)га бардошлик ортади, қўрқув ва ташвишланиш даражаси пасаяди, одам тўйиб ухлайди, бундай кишиларнинг ҳаёти тарзи сифати ўзгариб, – бошқа ҳар қандай касалликлари бўлишига қарамай, умумлашади (социализируется).Агарда машқларни яхши биладиган кишилар ўтказса, улар аввало, қизиб олиш машқини ўтказади, шуғулланувчи кишиларни машқларга тайёрлайди, уларни юриш техникасига тез ўргатади.

Кейин улар самараси ва давомийлигига алоҳида эътибор беради, ундан сўнг, охирида назорат қилади, натижада мушаклар чўзилади ва кучсизлантирилади.

      Агар одамда мушаклар қизимаса, унда  жароҳат олиш таваккалчилига (риск) ортади.

“Nordic walking”ни бошида ўрганиб олиш учун  8-10 та машқлар қилиш – энг мақбул миқдор. Ҳар бир одамга қанча машқ зарурлиги, қанчалик уни ўзлаштириши ва тайёрлигига боғлиқ.

Машқ қилиш қанча давом этиши керак? – Бунинг барчаси шуғулланувчининг имконияти ва мақсадига боғлиқ. Машқлар учун умумий қоидалар ўртамиёна тезликда, Халқаро Соғлиқни Сақлаш Ташкилоти (ВОЗ), Nordic walkingнинг соғломлаштириш даражаси: соғлиқ учун афзаллиги бир ҳафтада 5 марта 30 минутдан юришни тавсия этади.

Машқларни бир варакайига ҳаммасини ҳам қайдэтилгандек, ўхшатаолмаслик мумкин, фақат шунга интилиш зарур. Шуғулланувчига унинг имкониятларига қараб, машқлар вақтини белгилаш керак. Аввалига 10 минут унга етарли. 

 Касалликларни даволашда Скандинавия

таёқларида юришнинг  самараси

Бугун кам ҳаракатли ҳаёт тарзи кўплаган касалликларни келтириб чиқармоқда.

Скандинавия таёқларида юриш эса бундай касалликларни даволаш дастурига қўшимча,  (муаллиф)нинг, инфаркт миокард, юрак, қон томирлари билан касаллангани ва соғлигини тиклаб олиш учун оддий юрганига нисбатан, Скандинавча таёқчалардан фойдалангандан сўнги ҳолатини тадқиқотига эътибор қаратайлик.  У Юнусобод туманидаги юқорида қайд этилган  “Буревестник” номли Скандинавча юриш гуруҳи аъзоси, бўлгунимга қадар, Тошкентдаги “Кардиология” марказида   қон томиригам юрак-қон томирлар тизимидаги касалликларимни жарроҳлик (2018 йил 2-3 августида) операцияси қилдириб, унга “стент” ва юракка “кардиостимулятор” қўйдириб, даволатган эдим.

Операциядан сўнгги пайтларда ўзимни ҳолсиз, узоқ юраолмай қолган эдим. Бундай ҳолатимни тиклаш учун Скандинавча юриш машқини бажараётган гуруҳнинг машқларига қизиқиб, оддий юришдан ушбу шимолча, таёқчалар ёрдамида юришга ўрганишга киришдим. У жуда фойдали бўлмоқда”.

Касалхонадан даволаниб чиққач, юрганида нафаси сиқилиб, қийналиб ҳаракатландим. Бир ойдан сўнг, гуруҳга қўшилиб, Скандинавия таёқчалари билан машқ қила бошлач, соғлигим тиклана бошлади. Унга қўшимча, ёз пайтида велосипед ҳам миндим. Вақти-вақти билан поликлиникага бориб, кўрикдан ўтиб, кардиограммасини текширтирганимда, юрак фаолияти (кардиограмма) яхши ишлаётганини, қўйилган аппарат маромида ишлаб, турганини билдиришди, ўзимни яхши ҳис эта бошладим. Мана ҳозир гуруҳдаги энг фаол таёқчада юриш ва машқларни бажараётганлардан бириман

2019 йилнинг 25 августидан 13 октябргача *фитнес-браслет  орқали кундалик жисмоний фаоллигини статистикасини юритдим ва шундай хулосага келдим, Скандинавча юришни ўрганиб олиб, унда ҳар куни машқ қилиб боришимни кундалиги сифатида жисмоний фаоллигини статистикасини юритиш хулоса қилишга имкон берди. Скандинавия таёқчаларидан фойдаланишни ўрганиб, унда ҳар куни машқ қилиб бориши натижасида, соғлиги тикланди, ўзимни жуда яхши ҳис этаётибман.  Ўзим бириктирилган 2-Марказий поликлиникада даволовчи врачимга статистикани кўрсатганимда (1-илова), ЭКГ кардиограммаси натижасига кўра, юракни фаолияти, қон босими меъёрида, кардиостимулятор маромида ишлаяпти деган хулосаларни беришди ва истеъмол қилиб юрган дориларни камайтирди.

 Изоҳлар:* Фитнес-браслет кундалик жисмоний фаолликни назорат қилишга имкон беради. У билан йўқотган калорияни, юрган қадамни сонини, ўтган йўлининг масофасини, томир уришини (пульс) ва қон босимларии, шунингдек, шу асосида бажарган машқлар бўйича статистика юритиш мумкин.

 соғлом турмуш тарзида ҳаёт харитаси

Шу билан бирга, ўзимнинг “Соғлом турмуш тарзида ҳаёт харитаси”ни тузишга ҳаракат қилдим (2-илова). Унда у, ёшим, соғлигим, даволаниш ва жисмоний фаоллик усулларим, истеъмол қилган дори-дармонларим, танновул қиладиган овқатларим, соғлом турмуш тарзини ҳаётига  тадбиқ қилишим этиши акс эттирилди.

    Менимча, агар ҳар бир инсон ўзининг ҳаёт тарзини шу каби ўзи учун ёки тиббий врачига маълумот учун қайд этиб бориб, тахлил этса, унга нафақат касаллик варақаси орқали, хатто соғлом турмуш тарзига амал қилиши ва унга айрим ўзгартириш, қўшимчалар киритишга, янгича даволаш услубларни қўллашга, тиббиёт ва жисмоний тарбия ва спорт мутахассисларига тавсиялар беришга, фаол ҳаётга йўналтиришларида яна бир имкон пайдо бўлади.

Скандинавча таёқлар билан юришдаги тажрибалар

Юнусобод туманидаги “Зенит” МЧЖ корхонасининг олд қисмининг чапи томонида жойлашган авто турур-жойдаҳар куни шуғулланадиган “Буревестник” гуруҳи ҳақида қуйидагиларни айтиш мумкин: ушбу гуруҳга 30 га яқин  корхона  атрофидаги “Исломобод” ва “Хасанбой” маҳаллаларидан ва 7,8,9,10,11 кварталларида яшовчи 40 ёшдан 80 ёшгача бўлган, турли миллат вакилларидан иборат эркак ва аёллар фаол қатнашмоқда (11-расм).

Улар билан эрта тонг, соат 6-00 дан 8.00 гача “Таёқлар билан Скандинавия услубида юриш” (“Скандинавская ходьба с палками”) соғломлаштириш машқини бажарадилар. Ушбу соғломлаштириш машқининг ҳар хил касалликлардан фориғ бўлишдаги ижобий томонларини, улар билан суҳбатлашганда билиб олиш мумкин. Улар орасида юқорида санаб ўтилган барча касалликлардан бири билан касалланган ва даволанаётганлар бор, улар қилаётган юриш машқидан мамнун ва бу ерда 30 га яқин аёллар гуруҳи ҳам жисмоний тарбия машқларига Скандинавия таёчалари билан юриш усулини қўшиб, бажармоқдалар.

Спортнинг оммавий шаклда ривожи бўйича йиғилишда Президентимизга аниқ топшириқлар бергани ёшу-қарини ниҳоятда қувонтирди. Шу асосда Тошкент шаҳридаги спорт иншоотлари ободонлаштирилмоқда. Шулар қаторида, шу йилнинг бошида, Юнусобод туманининг Юқори Қорақамиш кўчаси ёнидаги Қорақамиш каналининг ҳар икки тарафи ободонлаштирилиб, канал бўйига 1,1 км дан ортиқ масофада пиёдалар ва велосипедда учиш учун махсус йўлак (дорожка)лар қурилиб, кўчанинг иккинчи томонига эса спорт тренажерлари ўрнатилиб, фойдаланишга топширилди.

Эрта саҳардан бу йўлакларда Скандинавияча юраётган, югураётган ва велосипедда учаётган ёшу-қарини кўриш мумкин. Корхона авто турар-жойида скандинавияча таёқ билан жисмоний машқларни бажараётган, тренажерларда шуғулланаётган ҳамюртлар мамнун қиёфасини кўриб, хурсанд бўласан киши.

Туманнинг мутасадди қурилиш ташкилотлари, ушбу қаровсиз ётган канал бўйини қисқа муддатда тартибга келтириб, жисмоний тарбия билан шуғулланишга манзур бўладиган шароит яратиб беришди. Бу саъй-ҳаракатлардан барча шуғулланувчилар Президентимиз Шавкат Миромоновичга ва қурувчиларга раҳмат айтмоқда, миннатдорчилик билдиришмоқда.

Соғлом турмуш тарзига бағишланган Соғлиқни Сақлаш ва Жисмоний тарбия  ва спорт Вазирликларининг ҳар шанба куни Тошкент шаҳарининг у ёки бу истироҳат боғида ўтказаётган марофонлари, ОАВларидаги ҳар куни шу мавзуга бағишланган кўрсатувлар,  ёшлар қаторида, пенсионерларни ҳам физкультура ва спортни оммавийлигидан кенг фойдаланишга қарата бошланган тарғибот  ва амалий ишларнинг кўлами қай даражада катталашганидан дарак бермоқда. Жумладан, Ўзтелерадио компаниясининг “Ойдин ҳаёт” канал туркум кўрсатувлар ташкил этмоқда. Айниқса, жорий йилнинг 1 ноябрь куни Самарқанд шаҳрида ўтказиладиган Samarkand Half Maratfoon ярим марофон (полумарофон)да биринчи бор eybyu қатнашчилар форматига, Скандинавча юриш қўшимча этиб киритилмоқда. Бу усулда юришнинг афзалликларидан келиб чиқиб, қуйидагилар.

Тавсия этилади:

1. Тиббиёт ходимлари, санаб ўтилган касалликларни реаблитацияси ва соғлом турмуш тарзи учун скандинавияча юриш усулини аҳамиятига эътиборга қаратиб, касалларни даволашда қўллаш, келгусида тиббиётда даволашда кенг қўллаш учун мониторинглар ўтказиб, ўрганиб бориш;

- ушбу усулда шуғулланаётган гуруҳларни ёки даволанаётган касалларни ҳолатларини ўрганиш ва таҳлил қилиб, жисмоний фаолликда даволаш усулини янгилаш ва ривожлантириш.

2. Спорт мутахассислари, скандинавияча юриш усулини жисмоний тарбияга янгилик, уни қўллаш эса инновацион ёндошиш деб қараб, мактабдан бошлаб, олий спорт мактаблари дастурларигача, шунингдек, қисқа курслар дастурларига киритиб, мураббийлар (тренер) тайёрлаш ва улар орқали маҳаллаларда фуқароларнинг доимий шуғулланадиган гуруҳларига мастер-класслар ўтиб ўргатишни ташкил этиш;

- маҳалла фуқаролар йиғинлари, маҳалладаги ёшу-қариларни жисмоний бадан тарбияси, унда скандинавча юриш усулларини ўрганиши учун уларга шарт-шароит яратишда тиббиёт ходимлари ва спорт мутахассислари билан ҳамкорлик қилиш;

- туман, шаҳар хокимликлари, маҳалла фуқаролар йиғини, спорт мажмуалари раҳбарлари билан ҳамкорликда скандинавияча юриш учун маҳалла худудида йўлакчалар, мавжуд спорт майдончалари, мактаб спорт майдончалари, спорт муассасалари иншоотларидан имтиёзли ёки бепул фойдаланишга имкон яратиш;

- Тошкентдаги Юнусобод туманидаги “Буревестник” номли Скандинавча юришни қўллаётган гуруҳнинг тажрибасидан фойдаланиб, юриш техникасини ўрганиб, кенг оммалаштириш.                                                                             

3. Маҳалла фуқаро йиғинлари, спорт ва соғлиқни сақлаш муассасалари билан ҳамкорликда скандинавияча юришнинг афзалликлари ва аҳамиятини фуқароларга тушунтириш ва ОАВларида тарғиб қилиш;
4. Даволанувчи фуқаролар, юқорида қайд этилган касалликдан фориғ бўлишда скандинавияча юриш машқларини бажаришни амалий даволашнинг тури деб қабул қилиб, тавсия этилган керакли анжомлар (экипировка) сотиб олиб, ўргатувчи мураббий ёрдамида, ўз соғлигидан келиб чиқиб, юриш машқларини ўрганиб, мунтазам бажариб бориш;

      - “Кундалик жисмоний фаоллиги статистикаси” ни юритиш (1-илова), вақти-вақти билан таҳлилий тиббий кўрикдан ўтиб туриш;

   -  соғлигини ўзи ва врачлар кўриги орқали, соғлом турмуш тарзини баҳолаши учун “Соғлом турмуш тарзида ҳаёт харитаси” ни тузиш (2-илова).

5. Спорт вазирлиги мактабларнинг, спорт бўйича олий таълим, талабаларни, мактаблари, муассасаларидаги спортчиларни эрталабки бадан тарбияси оммавийлаштириш сирасига скандинавияча юришни киритишга аниқ амалий ёрдамлар бериш, мастер-класслар ўтказишни ташкиллаштириш;

- маҳалла фуқаролар йиғинлари билан ҳамкорликда соғломлаштиришнинг янгича услуб деб қараб, ундан соғлом турмуш тарзида кенг фойдаланиш учун  ишлаб чиқилган тавсияни, маҳаллаларда жисмоний тарбия билан шуғулланаётган гуруҳларга етказиб, юриш техникаси талаб даражасида бажарилишини кузатиб, маслаҳатлар бериб бориш, бадан тарбияни оммалаштириб, яна бир янги самарали усул сифатида қўшиш;

- машқларни ўтказиш жойи бўйича ва келгусига мураббийлар (тренерлар) тайёрлаш устида, мактабларда жисмоний тарбия ўқитувчиларни жалб этиб, маҳаллаларда скандинавияча юришни ўргатувчи мастер-класс ўтказиб, гуруҳларга мурабийлар тайёрлаш. Бунинг учун маҳалладаги мактаблардаги жисмоний тарбия ўқитувчилари, маҳаллаларда яшовчи ички ишлар, мудофаа, фавқулодда вазиятлар, миллий гвардия ва бошқа спорт билан шуғулланиб соҳаларидан истеъфога, пенсияга чиққан ҳарбийларни ва бошқаларни жалб этиш.

6. Туман хокимликлари, маҳалла, нодавлат ташкилотларидан шуғулланишлари учун қулай жойлар, йўлаклар, ички кўчалар, автотўхташ жойлари, мактаб спорт майдончалари, спорт заллардан бўш пайтида вақтинча фойдаланишга (эрталаб, ўқувчилар дарслари бошлангунча) рухсат бериш ва бепул ёки имтиёзли ажратиш, спорт иншоотлари билан имкон даражасида таъминлашга ва шакллантириш ва шуғулланишларига амалий ёрдам бериш.
7. ОАВларида шимолча юришни афзалликлари, уни ўзлаштириб олиш ва соғлигини тиклашдаги илғор тажрибаларни оммалаштириш тавсия қилинади.

Ушбу тавсиялар Ўзбекистон “Адолат” СДПнинг Фахрийлар Кенгаши раиси, и.ф.н. Халқаро Экология, инсон ва табиат хавфсизлиги фанлари Академияси ҳақиқий аъзоси, академик К.Шадиметовнинг ўрганиши, кузатувлари ва амалда ўзи ва гуруҳи аъзоларининг тажрибаси синаб   кўрилиши асосида илк марта ўзбек ва рус тилларида тузилди.

К.Шадиметов

к.э.н. академик,

Ўзбекистон "Адолат" СДП

Фахрийлар Кенгаши раиси